Müasir dövrdə uşaqlarda aqressivliyin öyrənilməsi bir neçə səbəbdən aktuallıq kəsb edir. Əvvəla uzun müddət «aqressiya» tibbi, bioloji və irsi kateqoriya kimi baxıldığından problem psixoloji səhnəyə çıxarılmamış və bu aspektdən araşdırılmamışdır. İkincisi, ümumi psixoloji biliklər baxımından məsələyə yanaşdıqda aydın olur ki, aqressiya hər hansı bir prosses kimi nəzərdən keçirilmir. Sadəcə olaraq insanın emosional halətlərinə, tələbatlarına epizodik toxunulur. Üçüncüsü, aqressiv davranışın ümumi psixoloji mexanizmləri müəyyən mənada aydınlaşdırılsa da, onun təzahürünün etnik milli-amilləri diqqətdən kənarda qalmışdır. Nəhayət, aqressiv davranışın təşəkkül və təzahür xüsusiyyətlərinin bilavasitə tədqiqat obyektinə çevrilməsi bu davranış tərzinin ən geniş detallarını araşdırmağa imkan verir. 
Aqressiya tədqiqat  obyekti kimi biologiya, etologiya, sosialogiya, hüquq, konfliktologiya və s. elmlər tərəfindən də öyrənilir. Lakin insanın aqressiv davranışının mexanizmi onun təbiəti belə bir hissin əmələ gəlməsi, davranış zamanı təzahür etməsi və onun səbəbləri barədə sanballı tədqiqatlar məhz psixoloqlar tərəfindən aparılır. Bu məsələyə xarici ölkə alimlərindən Leonard Berkoviç, Debora Riçardson, Robert Beron, Arnold Bass, Albert Bandura, Nil Miller, Stenli Milqram, Con Dollard, Ziqmont Freyd, Konrad Lorens, Kristian Bütner və başqalarını qeyd edə bilərik. Probelmlə bağlı rus psixoloqlarından Rean A., Semenyuk L, İvanov L., Rumyantseva T., Anna Ros və başqalarının müəyyən fikir və mülahizələrinə rast gəlirik. Azərbaycanda isə aqressiyanın tibbi aspektləri N.İsmayılov, F.İsmayılov tərəfindən işlənmişdir.

Aqressiya (latınca aggredi-hücum etmək)- zamanı digər canlı varlığa zərər yetirmək və ya təhqir etmək məqsədi olur.

Şərti olaraq aqressiyanı 2 növə bölürlər:

düşmənçilik məqsədilə, kiməsə zərər yetirmək üçün və instrumental -məqsədə çatmaq üçün

3 yaşa qədər uşaqlarda aqressiyanın aşağıdakı  növləri vardır:

1-2 yaşda qıcıqlandırıcı amilə qarşı(iynə vurulan zaman, tanımadığı insanların əhatəsində)

2-2,5 yaşda öz yaşıdlarına qarşı.Özünə aid olan hər şeyi tələb edir və müdafiə edir

3 yaşda daha çox instrumental aqressiyaya rast gəlinir.Öz istəklərinə çatmaq istəyi baş qaldırır(qışqırır və ya ağlayır)

Aqressiyanın yaranma səbəbləri çoxdur. İlk və əsas səbəb somatik problemlərdir. Uşağın orqanizmində hansısa xəstəliklərdən narahatlıq yaranır. O, başqalarının tələb və tapşırıqlarına əməl etmək istəmir, ya da bunu bacarmır. Həmin narazılıqlar neqativ emosional hərəkətlərlə üzə çıxır. Bu, özünü davranışda aqressiya formasında göstərə bilir. İkinci səbəb bilavasitə psixi xəstəliklərdir: nevroz, şizofreniya, autizm, hiperativlik və s. Üçüncü səbəb - sosial-psixoloji və pedaqoji problemlərdir. Həmin problemlərə yaş böhranlarını, yaşlılar və həmyaşıdlarla ünsiyyət və münasibətlərin pozulmasını, 5-6 yaşdan başlayaraq şəxsiyyətdaxili və şəxsiyyətlərarası münaqişələri göstərmək olar. Xüsusilə 3 yaşlı uşaqlarda və yeniyetmələrdə aqressiyanın təzahürü, əhatə dairəsi daha genişdir. Eləcə də, fərdi-psixoloji xüsusiyyətlərə görə aqressiya fərqli şəkildə təzahür edir.

 Eyni zamanda bura orqanik səbəbləri də aid edə bilərik:

Beyində iltihablanma kimi problemlər aqressiyaya səbəb ola bilər. Belə bir vəziyyətdə dərmanlı müalicə lazımdır.

Uşağın yığılan enerjisini necə boşaldacağını bilməməsi.

Uşağın müşahidə etdiyi aqressiv nümunə : Bu model uşağın öz valideynləri ola biləcəyi kimi, yoldaşı,bir yaxını və ya Tv qəhrəmanı ola bilər.

TVdəki şiddət səhnələri: Uşağın seyr etdiyi Tv proqramları idarə altına alınmalıdır.Və ya təsadüfi seyr vəziyyətində valideynlər aqressiv səhnələri şərh etməli, doğru olmadığını vurğulamalıdır.

Uşağın şiddətə məruz qalması.

Ailə içindəki mübahisəli mühit:Evdəki gərginlik, narahatlıq və hirs təcavüzkarlığa səbəb ola bilər.

Uşağın yoldaşlarının xoşagəlməz davranışa malik olması,

Şiddətə təhrik edən mühit:Uşaqla lağ edilməsi kimi…

Valideynlərin təcavüzkarlığı gücləndirən reaksiyaları: Məsələn uşağın hirslə istədiyi şeyləri anında etmək kimi. Bu vəziyyətdə təcavüzkarlıq davranışı mükafatlandırılmış olur.

Sevgi ehtiyacının ödənilməməsi, uşağa kifayət qədər marağın göstərilməməsi.

Psixoloqlar tərəfindən aqressiyanı idarə edən effektiv tədbirlər işlənib hazırlanmışdır. Bunlara daxildir:

Modelləşdirmə - aqressiya tətbiq etmədən məqsədə nail olmaq üçün müxtəlif modellərin nümayişi;

Rol oyunları - əks-əlaqənin yaradılması, qeyri-aqressiv davranış modellərinin təqdir olunması, əldə olunmuş vərdişlərin real şəraitdə praktik tətbiqi;

Uşaqlarda aqressiya çoxlu sayda xoşagəlməz faktorların birgə təsirindən yaranır:

uşaqların həyatının sosial şəraitinin pisləşməsi

ailə tərbiyəsinin düzgün olmaması

məktəbin uşaqların sinir-psixi vəziyyətinə fikir verməməsi

körpənin baş beyninin zədələnməsi kimi ağırlaşmalarla nəticələnən pataloji hamiləlik və doğuşların sayının artması.

Bundan başqa kütləvi informasiya vasitələrinin də böyük təsiri var.

Valideynlərin və müəllimlərin aqressiv uşaqlarla ünsiyyət qurması üçün aşağıda konkret praktik tövsiyələr qeyd edilmişdir:

1. Kiçik bir aqressiya zamanı sakit reaksiya
Uşaqlarda və yeniyetmələrdə yaranan aqressiya əgər təhlükəli deyilsə və anlaşılandırsa qeyd olunan pozitiv strategiyalardan istifadə etmək olar:
-uşağın,yeniyetmənin reaksiyasına əhəmiyyət verməmək-xoşagəlməz davranışların qarşısını alan güclü bir yoldur.
-uşağı anladığınızı bildirən ifadə (”əlbəttə , bu sənə təsir edir...”)
-diqqəti başqa yerə yönəltmək, hər hansı bir iş təklif etmək
-uşağın davranışını pozitiv ifadə etmək (“sən hirslənirsən ,çünki yorulmusan”)
Uşaqlar çox vaxt aqressiyadan özlərinə diqqət cəlb etmək üçün istifadə edirlər.
2.  Diqqətin şəxsiyyətə yox, davranışa yönəldilməsi.
Uşağın şəxsiyyətini yox, onun hərəkətlərini tənqid etmək lazımdır.

Uşaq sakitləşdikdən sonra onunla davranışını müzakirə etmək məqsədəuyğundur. Aqressiya zamanı özünü necə apardığını,
dediyi sözləri, hərəkətləri təsvir etmək lazımdır.
Uşağın yalnız “indi və burda”yaranan davranışlarını təhlil edin, keçmiş hərəkətlərini yada salmayın. Yoxsa uşaqda acı hislər yaranacaq və o öz davranışına tənqidi yanaşa bilməyəcək.
Uşağa davranışının mənfi nəticəsini və aqressiyanın ən çox onun özünə zərər verdiyini bildirin.
Aqressiyanı azaldan yollardan biri-uşaqla əvvəlki münasibətləri bərpa etməkdir. Bunun üçün göstərilən texnikadan istifadə olunur.
-faktı təsdiq etmək (“sən özünü aqressiv aparırsan”)
-təsdiq olunan sual (“sən qəzəblənirsən?”)
-aqressiv davranışın motivlərinin açıqlanması (“Sən məni incitmək istəyirsən?,”Sən gücünü nümayiş etdirirsən?”)
-xoşagəlməz hərəkətə qarşı öz hislərinizi bildirin. (“mənimlə bu tonda danışmağın xoşuma gəlmir.”)
-qaydalara müraciət etmək (“Biz ki,səninlə danışmışdıq, şərt kəsmişdik”)
Uşağın və yeniyetmənin aqressiyasına qarşı reaksiya zamanı böyüklər ən azı 3 xüsusiyyət nümayiş etdirməlidirlər: maraq göstərmək, xeyirxahlıq, qətilik. Axırıncı xüsusiyyət onu göstərməlidir ki, valideyn öz övladını sevir , lakin onun bu cür davranışının əleyhinədir.
3. Öz mənfi emosiyalarına nəzarət
Valideynlər və ya mütəxəssislər aqressiv uşaqla ünsiyyətdə olarkən öz neqativ    emosiyalarına nəzarət etməlidirlər. Uşaqların aqressiv davranışı böyüklərdə güclü mənfi emosiyalar-qıcıqlanma, hirs, inciklik. qorxu, çarəsizlik yaradır. Böyüklər bu neqativ halı normal və təbii qəbul etməlidirlər.
Böyüklər öz mənfi emosiyalarını idarə etməklə uşağın yaratdığı aqressiv vəziyyətin ağırlaşmasının qarşısını alır,
onunla xoş münasibət saxlayır və aqressiv insanla qarşılıqlı əlaqənin necə olduğunu nümayiş etdirirlər.

4.  Vəziyyətin gərginliyinin qarşısının alınması

Uşaqların aqressiyası zamanı böyüklərin əsas işi -vəziyyətin gərginliyini azaltmaqdır. Böyüklər göstərilən hərəkətləri edərək gərginliyi və aqressiyanı daha da artırırlar:
-səsin yüksəldilməsi,uşağı hədələmək
-güc nümayiş etdirmək
-qışqırmaq, təhqir etmək
-aqressiv jestlər etmək
-sarkazm, rişxənd, lağ etmək və qıcıqlandırmaq
-uşağın özünün, yaxınlarının, dostlarının neqativ şəkildə qiymətləndirilməsi
-fiziki gücün istifadə olunması
-münaqişəyə yad insanların cəlb edilməsi
-cəzalandırmaq
-uşağı yaxşı uşaqlarla müqayisə etmək
-təzyiq etmək, tələb etmək
Bu reaksiyaların bəziləri vəziyyəti müəyyən vaxta qədər sakitləşdirir. Lakin bütün bu reaksiyalar uşağa daha çox mənfi təsir göstərir.
5. Uşağın davranışını müzakirə etmək.

Aqressiya zamanı uşağın davranışını analiz etməyin . Bunu o, sakitləşdikdən sonra etmək lazımdır. Müzakirəni təklikdə və sakit vəziyyətdə aparmaq lazımdır. Uşağa başa salmaq lazımdır ki, onun bu cür aqressiyası ətrafdakılardan çox onun özünə ziyandır.
6. Uşağın müsbət qiymətləndirilməsi
Uşağın mənfi hərəkətlərini heç vaxt başqalarının yanında müzakirə edib onu pərt etməyin.
Yeniyetmənin müsbət reputasiyasını saxlamaq üçün aşağıda göstərilənlər məqsədəuyğundur:
- yeniyetmənin günahını başqalarının yanında minimuma endirmək, lakin gözünün içinə baxaraq həqiqəti bldirmək
-uşağı tam olaraq özünüzə tabe etməyin. İmkan yaradın ki, sizin tələblərinizi özü bildiyi kimi yerinə yetirsin.
-uşaq ilə kompromisə girin.
Uşağa təzyiq edərək öz tələblərinizi həyata keçirtmək istədikdə yeni bir aqressiyanın yaranmasına səbəb ola bilərsiniz.
7. Qeyri-aqressiv davranışın nümayiş etdirilməsi
Aqressiya zamanı uşağı düzgün tərbiyələndirməyin əsas şərti-qeyri-aqressiv davranışın nümayiş etdirilməsidir. Uşağın yaşı kiçik olduqca valdeyn göstərilən aqressiyaya qarşı daha sakit olmalıdır. Valideyn diqqətlə, analiz etmədən uşağı dinləməlidir. İmkan yaratmalıdır ki,o , fikrini tam izah etsin- əks halda yeni konflikt yaranır. Ən əsas valideyn səmimi olmalıdır.

Uşaqlarda aqressiyanın aşağıdakı növləri və münasibətlərin qurulması metodları vardır:

Hiperaktiv-aqressiv uşaq. Hiperaktiv uşaqlarda aqressiyaya daha çox rast gəlinir. Uşaqlara səhvlərini etiraf etməyi, ətrafdakılara qarşı qayğıkeş olmağı, öz günahını başqasının üstünə atmamağı öyrədin.

Aqressiv-dəymədüşər uşaqlar.
Dəymədüşərlik uşaqlarda tərbiyənin düzgün olmaması və sinir sisteminin xəstəlikləri ilə əlaqədar yarana bilər. Əgər uşaq demək olar ki , həmişə aqressivdirsə onda çalışın ki, onu gərginlik yaradan vəziyyətlərdən uzaqlaşdırasınız.

Qarşılıqlı olaraq aqressivlik yaradan uşaqlar.
Əgər uşaq daima yalnız valideynlərinə, yaxınlarına kobudluq 
edirsə, demək onun valideynləri ilə münasibətində problemlər var.
Bu zaman valideynlər problemi birlikdə həll etməli, uşaqla birlikdə çox vaxt keçirməlidirlər.

Aqressiv-qorxacaq uşaqlar. Belə uşaqlarda öncə qorxu hissini 
aradan qaldırın.

Aqressiv-hissiyyatsız uşaqlar.Buna səbəb ailə tərbiyəsi, intelektual inkişafın pozulması və genetika ola bilər. Belə uşaqlar laqeyd , kobud, davakar olur. Bu cür uşaqlarda humanist hislər yaratmağa çalışın.

                                    Aysel Allahverdiyeva

Narınc Uşaq Psixologiya Mərkəzinin Gəncə filialının  psixoloqu

Gözəl  nitq  uşağın  hər tərəfli  inkişafı  üçün vacib  olan  şərtlərdn  biridir.Əgər  uşaqda nitq  qüsuru  varsa bu  uşağın  fəaliyyətində, davranışında  öz  əksini  tapır.Beləliklə,uşaq   özünə  qapalı olur.Bu da gələcəkdə  arzuolunmaz  halların  yaranmasına  gətirib  çıxarır.

Nitq  patologiyasında qüsurlar üzvi  və  funksional  olur.Üzvi  qüsurlar-beyin  qabığının  anatomik  pozuntusudur.Funksinal  qüsurlar  isə  normal  anatomik  quruluş  olduğu  halda,nitq  orqanlarının fəaliyyətinin  pozulmasıdır.Anatomik  qüsurlar aşkar  olunduqda həkim -mütəxəssisə  müraciət etmək lazımdır.Bundan  sonra loqoped  işləyə  bilər.

Dizartriya da  nitq  qüsurlarından  biridir. Kəskin  xroniki infeksiyalar,oksigen  çatışmazlığı,intoksikasiya, hamiləlik  toksikozu  və  bəzi  doğuş  travmaları dizartriyaya  səbəb  olan  faktorlardır.Qan uyğunsuzluğu da  dizartriyaya  səbəb  ola bilər.Çox  vaxt  dizartriya həyatın  birinci  ilində infeksion  xəstəliklərin  sinir sisteminə  təsirindən  yaranır.

Diazrtriya nitq  aparatının innervasiyasının  orqanik  çatışmamazlığı  ilə şərtləşən nitqin  səs  tələffüzü  tərəfinin pozuntusudur.Əsas  əlamətlərini səslərin artikuliyasiyasının pozulması,səsyaranmanın  pozulması,eyni  zamanda  nitqin  tempinin,ritminin,intonasiyasının pozulması  təşkil edir.Dizartriya  bulbar  dizartriya,qabıqaltı dizartriya,

beyincik  dizartriya,qabıq dizartriya  və  psevdo-bulbar  dizartriya kimi növlərə  bölünür.

Bulbar  dizartriya  uzunsov  beyin  xəstəliyi  vəya şişi  zamanı əmələ  gəlir.Qırtlağın,udlağın,dilin və  yumşaq  damağın  iflici  və  ya parezi  xarakterik haldır.Nitq  tutqun,çox  qarışıq və  ləng  olur.Bulbar  dizartriyalı  uşağın  üzündə ammimiklik olur.

Qabıqaltı dizartriya   baş  beyininin qabıqaltı  düyünlərinin  zədələnməsindən yaranır.Əzələ  tonusunun pozulması və hiperkinesiyası  müşahidə  olunur.Hiperkinesiya zamanı uşaq nəzarət edə bilmədiyi qeyri iradi  hərəkətlər edir.

Beyincik  dizartriyasına uşaqlarda  az rast gəlinir,aydın   kəsik nitqlə müşayət olunur.

Qabıq  dizartriya zamanı səs  heca  quruluşu pozulur.Uşağın   bir səsdən başqa  səsə keçid dinamikası  çətinləşir.

Psevdo-bulbar  dizartriyaya  uşaqlarda  daha  çox  rast  gəlinir. Psevdo-bulbar  dizartriya  erkən uşaqlıq,doğuş və  ya doğuş dövründə ensefalit,doğuş travması,şiş və s.nəticəsində  beyinin  zədələnməsindən əmələ gəlir.Uşaqda  psevdobulbar iflic və ya   parez əmələ gəlir. Psevdo-bulbar  iflic  nəticəsində uşaqda  ümumi  və nitq  matorikası  pozulur.

        Defektoloq-Loqoped: Novruzlu  Zəminə

Borderline şəxsiyyət qüsuru dəniz kənarında tez – tez ayağınızın altından sürüşüb gedən qumlara basdığınızda qorxub özünüzü savunmasız və balanssız hiss etmənizə bənzəyir. Münasibətlərinizdə, duyğularınızda, düşüncələrinizdə, davranışlarınızda qərarsız olduğunuz vəziyyətdir. Sizin üçün yaşamaq qorxuducu və ağrı verici bir şeydir. Düşüncələrinizi, davranışlarınızı, duyğularınızı nəzarət edə bilməniz üçün təsirli borderline şəxsiyyət qüsuru müalicələridə vardır.

     Əgər sizdə borderline şəxsiyyət qüsuru varsa siz özünüzü daim lunaparkdakı sürət qatarının içindəymiş kimi hiss edirsiniz. Sadəcə duyğularınızda və ya münasibətlərinizdə deyil, kim olduğunuza dair hisslərinizdə də. Şəxsi şəkil, hədəfləriniz və hətta sevmədiyiniz və bəyənmədiyiniz şeylər sıxlıqla beyin qarışdırıcı və naməlum kimi görünən şəkillərdə dəyişəbilər.

   Borderline şəxsiyyət qüsuru olan insanlar həddən artıq duyğuludurlar. Kiçik səbəblərdən böyük reaksiyalar göstərə bilərlər.

      Kədərləndiyinizdə sakitləşməniz olduqca çətin olacaqdır. Bu duyğusal gəl – get vəziyyətləri və özünü birdən rahat buraxmaq impulsiv olaraq davranışlara səbəb ola bilir. Birilərinə onu incidəcək şeylər deyə bilər, təhlükəli və uyğun olmayan davranışlar sərgilə bilər və daha sonra etdiklərinizdən utanıb özünüzü günahkar hiss edə bilərsiniz. əsas ağrı verən isə bunlardan qaçmanın omkansız olduğu düşüncəsidir. Ancaq qaçmaq imkansız deyildir.

     Borderline şəxsiyyət qüsurunu tanıma:

• Tez – tez “ boş” hiss edirəm;
• Duyğularım çox sürətli şəkildə dəyişir və sıxlıqla kədər, qəzəb və qayğı yaşayıram;
• Önəmsədiyim insanların məni tərk edəcəklərindən tez – tez qorxuram;
• Həyatımdakı insanlar haqqında düşündüklərim bir an üçün dəyişilə bilir, səbəbini anlamıram;
• Tez – tez təhlükəli və pis olduğunu bildiyim şeyləri etməkdəyəm;
• Özümə zərər verməyə cəhd etdim, bir yerimi kəsməyi intihar etməyi sınadım və s.

       Bu dediklərimizdən bir neçəsini hiss edirsinizsə borderline şəxsiyyət qüsurunu yaşayırsız demək olar.  Borderline şəxsiyyət qüsurunun səbəbləri içində bir çox psixoloqlar üşaqlıq çağındakı travmanı, genetik və bioloji faktorların rolunu əsas götürürlər.

      Borderline şəxsiyyət qüsurunun 5 əsas simptomu vardır:

• Tərk edilmə qorxusu;
• Balanssız münasibətlər;
• Qərarsızlıq;
• Impulsiv özünü təhrif edən davranışlar;
• Özünə zərər vermə.

Tərcümə etdi: Abbaslı Vəzifə ( Narınc könüllü qrupun üzvü)

Bizim bu gün ki, mövzumuz uşaqlarda qorxulardı. Qorxu nə deməkdi? Necə yaranır? Qorxu hər birimizə tanış gələn mövzudur. Uşaqların qorxu hissi keçirməsi normaldır, həm də uşaqların  psixi inkişafları üçün lazımdır. Uşaqların ilk qorxusu çağa vaxtlarındanbaşlanır.

0-6ay: Ani səs-küy.

7-12ay: Tanış olmayan insanlar, qəfil səslər, valideyndən ayrılma ən çoxda anadan ayrılma qorxusu.

1-2yaş: aralarında uşaqların əsas qorxuları çimməkdir.

2-5yaş: Tanış olmayan insanlar, qaranlıq, heyvanlardan

4-7yaş: qaranlıq, ruhlar, yaralanma, fırtına, göy gurultusu, valideyn itirmək qorxusu

8-12yaş: Qeyri-real varliqlar(cinlər, şeytanlar, qulyabanı və s.) xəstəliklərdən, tibbi əməliyyatlar, diş həkimi, məktəb problemi, qəza, ölüm, ətraf mühit tərəfindən qəbul olunmaması.

13yaş və yuxarı: Məktəbdə cəzalandırmaq qorxusu, cinsi qorxular, bədən quruluşundakı qorxular, ona verilən öhdəliklərin bacara bilməməyindən, mühit tərəfindən qəbul olunmaması.

Qorxu, uşağın yeni mühitin güvənli bir yer olduğunu hiss etməyə başlaması ilə birlikdə aradan qalxacaaqdır. Yenə ana və atanın birlikdə olduğunu görməsi və bilməsi onu rahatladacaqdır.

Uşaqlara, sadəcə ”qorxma, qorxulu bir şey yoxdur” demək. Qorxduqları üçün onlara gülüb ələ salmaq və ya qorxmamağa məcbur etməklə problemi həll etmək olmaz. Ailənin məsələyə bu cür yanaşması uşağın rahatlığını daha da artırır və o, özünü zərif, cəsarətsiz hiss edərək qorxmasından utanmır. Uşaqlar ətrafda baş verən xoşagəlməz hadisələrin onların da başına gələcəyindən narahatlıq keçirirlər. Məsələn, evdə ana o biri uşağın üstünə əsəbləşir uşaq fikirləşəcək ki, ana mənədə əsəbləşib məni döyəcək.

Uşaq qorxduğunu deyəndə bunun normal bir hiss olduğunu başa salmalıyıq.  Uşaqla bir yerdə bu qorxuyla necə mübarizə aparacağını düşünməlidir. Uşaqları qorxuları ilə üzləşdirin. Uşaq qorxularının əsassız oduğunu görəndə, bu qorxular ümumilikdə azalır və ya itir.

Hər yaş dövrü üçün qorxular uşağın fiziki və mənəvi inkişafı ilə bağlıdır. Bəzən valideynlər uşaqlarını bir şeydən uzaqlaşdırmaq üçün onu qorxularla hədələyir. Bu düzgün bir şey deyil. Ola bilər ki, bir müddət bu valideynlərin işinə yarasın,  sonra isə  uşağın psixologiyasina əks təsir göstərəcəkdir. Uşaqlar qorxduqları şeylərlə hədələndikdə onlar qorxulardan qurtula bilmirlər, hətta onların qorxuları çoxalır. Normal qorxular get-gedə fobiyaya çevrilir.

Fobiya nə deməkdi? Fobiya sözünün kök anlamı”phobos”-latınca dəhşət deməkdir. Yunan mifalogiyasında”phobos” dəhşət tanrısı” mənasını verir. Fobiya müxtəlif hallarda müşayiət olunan, geniş yayılmış əsəb pozuntusudur. Bu problemlər əgər uzun davam edərsə  nevrozlara səbəb ola bilər. Fobiyası olan insanlara fobik deyilir. Müxtəlif yaş dövrlərində fobiyalar özünü göstərə bilər. Fobiyaların yaranmasına əsas səbəb insanların uşaqlıqda keçirdikləri qorxu, sarsıntı kimi hisslər ola bilər.

Realda qorxu yaratmayacaq obyektə qarşı qorxunun yaranması insanın yaşamında böyük çətinliklər yaradır. Əsas çətinlik insanın qorxusundan qaçmasıdır. Mühüm olan qorxunun üstünə getməkdir. Vaxtında mütəxəssisə müraciət etmək lazımdır. 

                        Məqalə müəllifi::Fidan Hüseynova 

                       Brussels Capital University-nin tələbəsi

Uşaqlar nəyə görə aqressiv davranışlar göstərir? Uşaqlar nəyə görə bəzən səbəbsiz yerə ağlayır? Nəyə görə bəzən isterik davranışlar göstərir? Bunun müxtəlif səbəbləri var. Birinci növbədə ilk öncə biz uşağın həm fizioloji həm psixoloji vəziyyətinə diqqət yetirməliyik.

     Bəzən uşaqlar yəni bir çox hallarda danışa bilmədikləri zaman valideynləri incidən onları narahat edən stuasiyalar yarada bilərlər. Məsələn, uşaqların nitqi normal inkişaf etmədiyi zaman onlar istədiyini əldə etmək üçün bir çox aqressiv davranışlar göstərə bilər. Digər tərəfdən isə uşaqlarda biz yaş dövrlərindən irəli gələn xüsusiyyətləri nəzərə almalıyıq. Nədi bu yaş dövrlərindən irəli gələn xüsusiyyət? Kritik yaş dövrləri dediyimiz bir dönəm var. Hansiki bu 1 yaşla 3 yaş, 6 yaşla 7 yaş, 13 yaşla 14 yaş arası dövrü əhatə edir. Kritik yaş dövrlərində uşaqlar şəxsiyyətləri üçün və gələcək həyatları üçün yeni informasiyalar mənimsədikləri zaman bu informasiyaları qəbul etdikdə bir çox xoşagəlməz hərəkətlərlə qarşılıq göstərə bilirlər. Məsələn, 3 yaş uşağın şəxsiyyəti yeni inkişaf edir, o ətrafı daha yaxşı dərk etməyə başlayır. Öz mənini tanımağa başlayır. Və bu zaman o ətrafda olan hər bi şeyin ona məxsus olduğunu düşünür. Ona elə gəlir ki, bu normal bir haldır. Və bu zaman valideyinlər anlayışlı qarşılıq vermədikdə uşaqla aralarında böyük konfiliktlərin yaranmasına səbəb olur.

     Belə misallar göstərə bilərik ki, uşaqlar 3 – 4 yaş dövrlərində xüsusilə kiminsə əşyasını götürməyə və hatta oğurlamağa meylli olullar. Və yaxudda aqressiv  davranışlar göstərir. Bunun əsas səbəbi bu qaydaların uşaqların beynində tam formalaşmamasıdır. Məsələn; 3 yaşında uşaq ona məxsus olan əşyanın onun olub olmadığını tam olaraq bilmir. Və yaxudda hər hansı əşyanı götürdüyü zaman icazə alıb almadığını mənimsəmir. Bunu bu vərdişləri uşaqlarda aşılamaq üçün ən gözəl yol onlara nümunə olmaqdır. Valideyn özü hər bir hərəkətində ona nümunə model olmalıdır. Onnan bir şey istədikdə icazə almalıdır, nəsə bir iş görməsini istədikdə xahiş etməlidir. Uşaqda bu modeli mənimsəyəcək və qarşı tərəfdən onu tələb edəcək.

  Uşaqların səbəbsiz yerə ağlamasıda valideynləri narahat edən səbəblərdəndir. Uşaqların özlərini düzgün ifadə edə bilməmələrindəndir. Söz ehtiyatı az olan, nitqi inkişaf etməyən uşaqlarda isterik davranışlar özünü çox göstərir. Uşaq istədiyi bir şeyi ifadə edə bilmir valideynlə oynamaq, onunla bit yerə getmək istəyəndə onu sözlərlə çatdıra bilmir. Və bu zaman isterik davranışlar göstərir. Ümumi nəticə olaraq söz ehtiyatını artırmaq tutumlu valideyn olmaq lazımdır. Uşaqlarda ağlamaq, isterik davranışlar daha az olacaq. 

Məqalə müəllifi:  Abbaslı Vəzifə  (Narınc könüllü qrupunun üzvü)

İnsanlar peşə seçərkən onların qərarlarına təsir edəcək bir çox amillərlə qarşılaşırlar. Bu  amillər sırasına onun doğulduğu ailəsi, yaşadığı cəmiyyət, fərdi  xarakterik xüsusiyyətləri, maraq və meylləri, qabiliyyətləri də daxildir. Bəzi hallarda insanın peşə seçimi etməyində həyat şərtləri də rol oynayır. Ancaq peşəseçiminə təsir edən əsas faktorlardan biri məhz ailədir. Demək olar ki, bir çox uşaqlı ailələri düşündürən əsas sual da övladlarının “Böyüyəndə kim olacaq?” sualıdır. Alman filosofu Nitşe "İnsan ruhu etdiyi seçimlərlə müəyyənləşir" demişdi. Zənn edərsəm, Nitşenin bu fikrini cəmiyyətdə hər zaman aktuallığını qoruyan “Peşə seçimi” mövzusuna da aid edə bilərik. Ümumiyyətlə, peşə seçimi elə bir anlayışdır ki, biz özümüzə hər hansı bir ixtisas seçməklə bir növ gələcək həyatımızı da zəmanət altına almış oluruq. Ancaq bu zəmanəti biz necə qazanırıq? Yəqin ki bir çoxlarınızın ağlına gələn ilk söz “Ailə modeli” oldu.  Maraqlıdır, “Ailə modeli”miz bizə və seçimlərimizə hansı formada  təsir göstərir? Bu seçimlər gənclərin gələcək həyatlarında nə ilə nəticələnəcək?” Bu suallara cavab tapmaq üçün ilk olaraq, valideynlərin övladların seçimlərinə “müdaxilə etməyi”ndən danışaq. Adətən, ailələr bu cür məqamlarda övladlarına iki formada təsir edə bilirlər:

1. Ailənin  birbaşa təsiri;

2. Ailənin dolayı təsiri.

Qeyd etdiyimiz birinci tipdə valideynlər övladlarına  bilərək təsir edir, onların gələcək seçimləri üçün xüsusi addımlar atırlar. Burda sevindirici bir məqam o ola bilər ki, valideyn övladının hər hansı bir sahədə qabiliyyətini görür və onu həmin sahə üzrə istiqamətləndirir. Zamanında verilmiş düzgün qərarlar nəticəsində gəncin peşə seçimi problemi həll olunur. Ancaq reallıq onu göstərir ki, ailələrin övladlara birbaşa təsiri heç də həmişə müsbət nəticələnmir.  Gəlin etiraf edək ki, bir çox valideynlər övladlarını elə öz çalışdığı sahələrdə görmək istəyir. Bu zaman isə meydana “Valideynin peşəsinin davamçısı, ailə dəyərlərinin “qoruyucusu bir övlad” anlayışı çıxır. Mövzunun daha dərininə getsək, bir çox məqamlarda valideynlərin övladlarına peşəseçimi ilə bağlı psixoloji təsirlərini aydın şəkildə görə bilərik. Nədənsə valideynlər düşünür ki, əgər onlar bir sahədə uğur qazanıbsa, eyni nəticəni övladları da göstərəcək. Genetik amilləri nəzərə alsaq, valideynlərə bu baxımdan haqq qazandırmaq olar. Amma hər şeyi də irsiyyətin üzərinə atmaqla iş həll olunurmu? Əgər valideyni həkim olan birinin marağı başqa sahəyədirsə, niyə özünü o sahədə sınamasın? Əlbətdəki sınamalıdır. İnsanın marağı nədirsə onu da etməlidir, çünki insan həvəsli olduğu, sevdiyi sahədə uğur qazana bilər.

Gənclərin peşə seçimində ailələrin onlara dolayı yolla təsiri isə daha çox rast gəlinən hallardandır. Məsələn, gənc həyatının erkən vaxtlarından yaşadığı ailədə valideynlərinin iş prosesi ilə tanış olur, onun gündəlik vəzifəsi və ya çalışdığı sahə haqqında məlumat əldə edir. Əgər bu informasiyalar ona gələcək üçün kifayət edirsə, dolayısı ilə  seçəcəyi peşə də valideynin peşəsi ilə eyniyyət təşkil edəcəkdir. Təbii ixtisasdan asılı olaraq, gənc fikrini dəyişə, valideynlərinin peşəsindən tam fərqli bir sahədə özünü sınamağa cəhd göstərə də bilər. Bu hal isə özünü daha çox valideynin peşəsinin ona qazandırdığı maaşdan birbaşa olaraq asılıdır. Məlum olduğu kimi, əksəriyyət daha yüksək maaşı olan, cəmiyyətdə yaxşı statusa malik peşələrə sahib olmaq istəyir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz peşənin –“gələcək həyata zəmanəti” olması anlayışı burda öz təsdiqini tapır. Çünki normal şəkildə yaşamaq, öz istək və tələbatlarını ödəmək üçün maddi vəziyyətin yaxşılaşdırılması insanların həyatını da asanlaşdıracaq. Bu baxımdan da gənclər məhz yüksək maaşlı ixtisasları seçməyə meylli olurlar. Valideynin peşəsi kifayət qədər yaxşı qazanc bəxş edirsə, gəncin də həmin sahəni seçmə ehtimalı yüksək olacaqdır. Hər bir halda ailələrin həm birbaşa, həm də dolayı təsiri gənclərin bu mövzudakı qərarlarında rol oynayacaqdır. Burda isə diqqət yetirilməli olan əsəs məsələ, ailələrin zamanında övladlarının qabiliyyətinin fərqində olmaq, onları düzgün istiqamətləndirməkdir. Əlbəttə valideynlər öz uşaqlarını daha yaxşı yerdə görmək, uğurlu mütəxəssis olmağını istəyir. Ancaq bu o demək deyil ki, gənclər mütləq şəkildə valideynin peşəsini davam etdirməlidir. “Mən bu  sahədə uğur qazanmışamsa, övadım da eyni nəticəni göstərəcəkdir” fikrini özünüzdən uzaqlaşdıraraq, ona daha yaxşı seçimlər təklif edə bilərsiniz.

Son olaraq, qədim Yunanlıların atalar sözü ilə məqaləmizi bitirmək istərdik: “Daş da yumurtanın üstünə düşsə, yumurta da daşın üstünə düşsə, olan yenə yumurtaya olacaqdır” Yəni, nəticə etibarilə istər müsbət, istərsə də mənfi tərəfdən valideyn olaraq övladlarınıza təsir edəcək, bu mövzuda onlar sizin eksperiment “obyekt”iniz olacaqdır. Ona görə  övladlara bu mövzuda seçim azadlığı verin və eksperimentin müsbət nəticəsi ilə birlikdə tanış olun.

Məqalə müəllifi: Gərayzadə Elmira (Narınc könüllü qrupunun üzvü)

Qısqanclıq bir çox insanın həyatına təsir edən narahat edici duyğulardan biridir. Qısqanclıq, itirilmək istənməyən bir adamın ya da bir əlaqənin itiriləcəyi ya da təhdid altında olduğu qorxusuyla yaşanan  bir ruhi haldır. Qısqanclıqla birlikdə çox vaxt hirs, dəyərsizlik, bədbəxtlik, təklik və çarəsizlik kimi duyğular da yaşanar. Bu duyğulara dəyərsizlik və özünə inamsızlıq ilə əlaqədar düşüncələr yoldaşlıq edər.

Qısqanclıq həm sahib olduğunu itirə biləcəyi , həm də başqalarının sahib olduğuna özünün də sahib olması lazım olduğu düşünüldüyündə hiss edilə bilən bir duyğudur.

Bəzən gündəlik həyatın bir hissəsi olaraq gəlib keçici şəkildə, bəzən də həyatı alt-üst edəcək şəkildə; bəzən yersiz yerə ortada heç bir səbəb yoxkən bəzən də gerçək bir təhdid ya da itəm söz mövzusu olduğunda yaşanar. Qısqanclıq yaşayan hərkəs qısqanclıqların yersiz olub olmadığı araşdırmalı və öz özlərinə sorğulamalıdırlar. Qısqanclıq çox vaxt qısqanan adamın iç dünyasından qaynaqlanan səbəblərlə şişirdilmiş və təhrif edilmiş hisslərdən və şərh etmələrdən qaynaqlanmaqdadır.

Qısqanmaq şübhəsiz insanoğlunun təbiətində olan bir duyğudur. Lakin gündəlik həyatda qısqanclıq yaşayan kəslərin bir çoxunun yaşadıqları bu duyğu ilə baş edə bilmirlər. Qısqandıqları adam ilə əlaqələrinin pozulduğu və əlaqələrinin köhnə gözəlliyini itirdiyi görüllər. Başqa bir deyişlə tam da qorxulan reallaşar.

Qısqanclıq yaşayan adamların xüsusilə bacarmaq məcburiyyətində olduqları mövzulardan ilki əlaqəni qorumaq və davam etdirməkdir. Bu nöqtədə quruluşçu yanaşma məcburedici olmayan və öz haqqlarından tamamilə fədakarlıq daha çox həyatı paylaşmağa çalışmaqdır. Lakin qısqanclıq yaşayan bir çox adam əlaqəni qorumaq və inkişaf etdirmək üçün quruluşçu səy göstərmək yerinə gizli gizli qisas alaraq, küsərək, əlaqəni kəsərək ya da təhdid edərək, güc tətbiq edərək  məqsədinə çatmağa çalışmaqdadırlar.

Qısqanclıq yaşayan kəslərin xüsusilə bacarmaq məcburiyyətində olduqları mövzulardan ikincisi özünə inamlarını və özhörmətləriniqorumaqdır. Qısqanclıq yaşayan adamlar yaşandığını düşündükləri rəqabətdə yarışı itirəcəklərini düşünərək özlərini dəyərsiz, əhəmiyyət verilməyən, sayılmayan və sevilməyən bir insan kimi hiss edərlər

Kimlərin daha qısqanc olduğu əvvəldən bəri diqqəti cəlb edən bir mövzudur. Ümumiyyətlə baxıldığında özünü qeyri-kafi və dəyərsiz görən ya da qiymətlilik duyğuları xarici təsirlərdən çox asan təsirlənən insanların daha qısqanc olduqları görülməkdədir.

Qadın və kişilərin yaşadıqları qısqanclıq duyğuları ilə baş etmə üsulları  fərqlidir. Qadınlar nisbilik daha quruluşçu bir yanaşma göstərməklə birlikdə ümumiyyətlə öz haqq və istəklərindən imtina edən və altdan alan bir yanaşma göstərməkdədirlər. Kişilər isə ümumiyyətlə təhdid edərək ya da kobud qüvvət istifadə edərək nəticə əldə etməyə çalışmaqdadırlar.

Məqalə müəllifi: Gərayzadə Elmira (Narınc könüllü qrupunun üzvü)

Bədbəxt olan insanlar mavi hiss edir, əsəbilər qırmızı görür... Rənglər xəstəlikləri sağaltma xüsusiyyətləri ilə də tanınır. Misirdə rənglər müalicə məqsədilə istifadə olunurdu. Məbədləri yaxşılaşdırmaq məqsədilə inşa edər və hər otağı başqa rənglə rəngləyirdilər. Çinlilər də 2000 il əvvəl rəng müalicəsini istifadə edirdilər.

 Keçmiş əsrlərdə döyüşçülər daha qəzəbli və sərt görünmək üçün bədənlərini qara, qəhvəyi və qırmızı; yerli qadınlar isə daha cazibədar görünmək üçün bədənlərini açıq rənglərə boyayardı.

 Şəfa mənbəyi

 "Sadəcə rəngli geyinmək və ya evinizi o rənglərlə bəzəmək rəng terapiyası edirsiniz mənasına gəlməz. Rəng terapiyası orqanizmdə mövcud olan beş elementi istifadə edir; Od (qırmızı), torpaq (sarı), hava (yaşıl), su (dərin mavi), səma (açıq mavi) rənglərlə kombinasiyası və bunların enerjisi ilə sizin bədəninizdəki xəstəlikləri müalicə edir.

 Bir təşəbbüsdə beş elementin və rəngləri enerjisini özünə doğru çəkir. Rəng terapisti rəngli şüşələri xəstənin probleminə görə seçir. Ondan sonra şüşənin 4də 3ünü su ilə və geri qalan hissəsini hava ilə doldurur. Və bu şüşəni günəşdən 72 saat qoruyur. Bu müddət ərzində günəş şüaları rəngli şüşədən filtr olaraq, hava və su ilə birləşir ki, bunun nəticəsində enerji və rəngin vibrasyonlarını kombinə edərək, xəstənin elementi ortaya çıxarılır. Bu qarışıqdan sonra xəstə müalicə üçün bu suyu içməlidir. Bundan sonra rəng terapistiniz ehtiyacınız olan rənglərdən ibarət meyvə və tərəvəzləri müəyyən edir. Məsələn; Qırmızı isə pomidor, yaşıl isə tərəvəzlər.

 Eyni zamanda terapistiniz sizin rənginizə görə gecə lampasının rəngini təklif edir. Burada qabarıqdır ki, rəng terapiyası təkcə göy qurşağından ibarət olan rənglərdən yaranmaz eyni zamanda işıq və beş element vacibdir".

 Bənövşəyi, emosional, aqressiv insanların müalicəsinə uyğundur. Ayrıca həddindən artıq yemək istəyənləri sakitləşdirir və yemə arzularını nəzarət altına alır.

 Göy, zəkanı hərəkətə gətirir. İnsana cəsarət, nüfuz və iç rahatlığı verir. Göz, qulaq, burun və boşluqların müalicəsində istifadə edilir. Damar problemleri (varis), sinir sistemi xəstəlikləri, çiban, yara, dəri problemlərində də istifadə olunur.

 Şok keçirənlərə mavi yaxşı gəlir. Mavinin soyuducu təsiri vardır. Təlaşlı və qorxmuş insanlara kömək edir. Yuxudan əvvəl mavi rənginə diqqət yetirərək meditasiya etmək kabus görməyin qarşısını alır. Şok və ya sinir böhranı keçirən insanlara tövsiyə edilir.

 Hamilələr üçün yaşıl stressi azaldır. Ürək problemi olan insanlara köməkçi olar. Böyüməyi xəbərdar edir, sınıq sümüklərin sağalmasına kömək edər və dərinin təkrar böyüməsini xəbərdar edir. Sakit bir mühit yaratmaq üçün hamilə xanımlara təklif edilir.

 Sarı zəkanı hərəkətə gətirir. İnsanlarda xoşbəxtlik təsiri yaradır. Həzm sistemini hərəkətə keçirmədə və dəri problemlərini müalicə etməkdə faydalıdır.

 Yalnız və depressivlərə portağal rəngi. Portağal rəngi meyvəsi kimi, təbiətə enerji verir. Öd daşı, həzm sistemi problemləri, döş problemləri və artritlərdə təsirlidir. Yalnız və depressiv insanların  ruhlarını yüksəldir.

 Qan azlığına qarşı qırmızı. Qırmızı qan dvranıına adrenelinin ifraz olunmasını təmin edir, hemoqlobinin çoxalmasına səbəb olur. İnsanın daha güclü olmasını təmin edir. Qırmızı rəng geyinmək qan azlığında və digər qan xəstəlikləri şikayəti olan insanlar üçün yaxşıdır.

                       Mustafayeva Sünbül

                 Narınc könüllü qrupunun üzvü

Ana olmaq böyük məsuliyyət tələb edir. Övladını böyütmək, qayğısına qalmaq, sevgi, nəvaziş vermək hər bir ananın məsuliyyəti çərçivəsində olsa da, bəzən analar övladlarını saxlamaq, bəzən isə karyera uğrunda işləməyə üstünlük verirlər. Belə olan şəraitdə isə uşaqlar yaxın qohumlara çox zaman isə dayələrə etibar edilir.

     Dayə seçərkən analar çox zaman övladına yaxşı baxan səmimi, dürüst, etibarlı insan tapmağa çalışır. Əslində uşağın etibarlı yerdə olması, qorunması, yeməyinin yedirilməsi, yuxu zamanı yatırdılması analar tərəfindən kafi hesab edilsə də, təəssüf ki, yetərli deyil. Belə ki, mütəxəssislərə görə, körpənin inkişafı üçün boyunun uzanması və çəkisinin artması məqsədilə doğru qidalarla qidalandırılmaqla yanaşı, sevgi də, lazımdır. Uşaqla isti və sevgi dolu ünsiyyət quran, ana yox ikən onun yerinə onu qucağına alan, onunla danışan, əylənən birinin olması mütləqdir.

  Psixoloqların sözlərinə görə laylalar, qarşılıqlı baxışıb gülümsəmələr, körpələrin ilk ünsiyyət bacarıqlarıdır. Və bildirirlər ki, uşağı hər “ dayəyəm “ deyənə etibar etmək olmaz. Bəzən 3 – 4 uşaq böyüdən qadınlar düşünürlər ki, yaxşı dayə ola bilərlər. Çox zaman yaşlı qadınlar dayə ola biləcəkləri haqqında elan verirlər. Amma hər bir valideyn övladını yaxşı anaya yox, yaxşı mütəxəssisə etibar etməlidir. Çünki, 3 – 4 övlad böyüdən qadının əsəbləri uşaq böyüdükcə pozula, gərginləşə bilər.

     Buna görə də, dayə seçərkən yaxınların, qohumların məsləhəti ilə deyil, bu işlə məşğul olan xüsusi insanların yardımından istifadə etmək lazımdır. Dayə uşağın yaşına uyğun davranış qaydalarını bilməlidir. Bunun üçün isə xüsusi kurs keçmiş dayələrə üstünlük verilməlidir. Dayə 0 – 3 yaşlı uşağa uyğun davranış qaydalarını bilməli, uşaq və böyük arasında qarşılıqlı münasibət qurmağı bacarmalı, uşaqla oyun oynamalı, sərhəd qoymağı bacarmalı, uşağın yaşıdları ilə münasibət qurmasına yardım etməli, uşağın ünsiyyət, danışma və dil inkişafını dəstəkləməli, yeyib – içməsinə xüsusi nəzər yetirməli, təmizliyinə fikir verməli, geyinib – soyunmasına yardım etməlidir. Ümumiyyətlə uşağı ən azı 2 ayından sonra dayəyə etibar etmək olar.

  Dayə yaxşı təhsil almış, şüurlu, mehriban, sağlamfikirli olmalıdır. Uşaq üçün seçilən dayə ən azı 20 yaşında olmalıdır. Çox azyaşlı və yaşlı şəxslərə o qədər də etibar etmək olmaz. Hər bir ana övladının dayəyə alışmasına yardım etməlidir. Uşağa onunla olacağını, ona baxacağını, onu yedirəcəyini, başa salmalıdır. Belə olduğu halda uşağın dayəyə alışması uzun müddət çəkmir. Bəzən valideynlər dayə seox gənc dayələrə üstünlük vermirlər. Düşünürlər ki, ana olmayan qadınlar uşaqla davrana bilməzlər. Amma unudurlar ki, dayəlik işdir. Və onlara uşağa baxmağa ana yox dayə lazımdır.

    Son dövrlərdə internet mediada “ dayə və uşaq” problemləri ilə tez – tez qarşılaşırıq. Bəzi valideynlər evlərinə kamera qoyub dayəni izləyir, bəziləri isə sadəcə uşağın dediyi ilə qane olurlar. Mütəxəssislər bildirirlər ki, uşaq üçün ana ilə olan münasibətdən önəmli heç bir şey olmadığından ən azı 3 yaşına kimi hər bir ana öz övladına baxmalıdır.

Məqalə müəllifi:Abbaslı Vəzifə (Narınc könüllü qrupunun üzvü)