İndiki cəmiyyətimizdə əsrlər boyu mövcud olan vəziyyətdən tamamilə fərqli bir konsepsiya formalaşıb. Qadınlar bir çox sahələrdə çalışır, yaxşı pul qazanırlar. Bəzi ailələrdə ailə büdcəsinin əsasını qadınların gəliri təşkil edir. Belə vəziyyət əksər kişilərdə bir sıra psixoloji xarakterli problemlərin yaranmasına səbəb olur. Onu da qeyd edək ki, qadınlar da heç də ürək açan vəziyyətdə olmur. Çünki onun öhdəsində olan ev işlərinin üstünə digər məsuliyyətli iş gəlir. Maraqlı bir tendesiya müşahidə olunur. Qadın nisbətən çox qazandıqca, həyat yoldaşı yüksək maaşlı iş axtarışında əvvəlki həvəsi göstərmir. Bütün bunlarda təbii ki, ailə münasibətlərinə heç də yaxşı təsir etmir. Qadının qazancı üstünlük təşkil edən ailələrdə kişilərin əksəriyyətində özünüqiymətləndirmə səviyyəsi enir. Eyni zamanda kişilər bu vəziyyəti psixoloji cəhətdən qəbul edə bilmirlər. Və bu da kişilərin davranış tərzinə müəyyən təsir göstərir. Onlar belə situasiyada özlərini narahat hiss edirlər. Müxtəlif komplekslər yaranır. Və bu da ailədə normal münasibətlərə mənfi təsir göstərir. Qadın da ikili vəziyyətə düşür. Çünki ailə başçısı rolu qadına xas deyil, lakin yaranmış səbəblər üzündən onun üzərinə düşür. 35 yaş və daha yuxarı yaşda olan qadınlar artıq buna köklənirlər. Amma bir qədər gənc yaşda olan qadınlar bu yükü üzərilərinə götürsələr də uzun müddətli olmur. Ailə stereotiplərinin dəyişməsi cütlüyün intim münasibətlərinə də təsir göstərir. Kişi özünü sıxılmış hiss edərək cinsi əlaqələrdən də çəkinir. Qadında isə həyat yoldaşı ilə münasibətdə psixoloji çətinliklər yaranır. Əgər qadın ailədə bütün maliyyə məsələlərinə rəhbərlik edirsə, onda o özünü sevgili yox ailənin anası hiss edir. Çox yaxşı olardı ki, ərlərindən daha çox qazanan qadınlar, heç bir şəraitdə öz üstünlüklərini üzə vurmasınlar (Kişiyə minnət qoymaq, bunu hər gün vurğulamaq). Belə davranış təbii ki, mənfi reaksiya doğuracaq və ailədə problemi dərinləşdirəcək.

Həyat yoldaşınızın sizin üçün nə qədər önəmli olduğunu vurğulayın.Onun köməyinə, dəstəyinə hər zaman ehtiyac olduğunu bildirin. Qazancınızı ümumi ailə gəliri kimi yığın. Ailə üçün ev üçün nə isə əldə etmək qərarı verəndə mütləq məsləhətləşmək lazımdır. Ailədə münasibətləri daha etibarlı etmək üçün maaşınızın məbləğini gizlətmək lazım deyil. Yoldaşınızı günahlandırmayın, təziq göstəməyin. Bu yalnız mübahisələrə gətirib çıxaracaq. Amma həyat yoldaşınız bütün bunlara baxmayaraq yenə kobud diqqətsiz olursa – artıq düşünmək zamanı gəlir….. Hər halda qadın özü qərar verir.Bəzi işləyən yaxşı qazanan qadınları belə yaranmış vəziyyət qane edir.

Amma unutmayaq ailə müqəddəsdir.”Evlilik zənciri elə ağırdır ki, onun yükünü ikilikdə daşımaq lazım gəlir”. Ancaq qarşılıqlı məhəbbət və qarşılıqlı hörmət ailə həyatındakı anlaşılmazlıqları aradan qaldıra bilər.

Aygün Ağabalayeva

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu

pcc.az

Heç kim cinayətkar doğulmur. Dünyaya gələn uşağın gələcəkdə kim olması üçün məsuliyyəti ilk öncə ailəsi və cəmiyyət daşıyır. Arada düşünürsən, zahirən adi insan, niyə birdən ağır cinayət törədir? Bunu anlamaq çətindir. Son zamanlar müşahidə olunur ki, cinayət törədənlər arasında əqli cəhətdən sağlam şəxslər, hətta yeniyetmələr də var. Antisosial davranışın yaranmasında ailə mühüm rol oynayır. Qeyri – qanuni hərəkətlərə hansı amillər səbəb olur?

• həddən artıq və ya davamlı olaraq ailədə cəza tətbiq etmək,
• ailədə ata rolunun olmaması,
• uşağa qarşı həddən artıq yumşaq davranış,
• valideynlərin lazımı situasiyalarda qeyri-ciddi yanaşması,
• ailədə münaqişələr və s…

Təbii ki qanunazidd davranışın yaranmasında sosial şərait də rol oynayır. Bura ilk növbədə müxtəlif sosial problemlər daxildir. Misal üçün sosial çevrilişlər, həyat səviyyəsinin aşağı olması. Şəxsi cinayət törətməyə təkan verən yeganə səbəb olmur. Amma onu da qeyd etmək istərdim ki, hər sosial problemləri olan da cinayət törətmir. Müxtəlif növ cinayətlərin törədilməsinin psixoloji səbəblərindən biri – insanın cəmiyyətdən təcrid olunmasıdır. Şübhəsiz ki ,öncə qeyd etdiyim kimi bunun başlanğıcı ailədən irəli gəlir. Bəzən görürsən ki, tam təminatlı ailədə uşaq özünü tək, lazımsız hiss edir. Sonra gəlir bağça, məktəb. Görürsən ki, burda da ətraf ilə münasibət formalaşmır, nə dostu olur, hətta neytral ünsiyyət də alınmır.Və gələcəkdə uşaqda “sosiopatiya” formalaşır, bu da zaman keçdikcə qapaılılıqdan açıq aqressiyaya gətirib çıxarır. Özünəgüvənsizlik, qorxular uşaq yaşlarından formalaşır.Valideynlər tərəfindən diqqətsizlik, çox ciddi cəza və ya yaşıdları tərəfindən aqressiya və s – bu fonda natamamlıq kompleksi və qorxu inkişaf edir. Gələcəkdə isə özünü təsdiq etmək üçün qanunazidd hərəkətlərə doğru addımlayırlar. Aydın məsələdir ki, 6 yaşından tez antisosial davranış haqqında danışmaq mənasızdır. O yaşa qədər uşaq, sosial normalara uyğun davranışa nəzarət etmir. İlk dəfə uşaq məktəbdə həqiqətən sosial tələblər ilə qarşı -qarşıya durur, artıq davranış qaydalarına ciddi riayət edilir. İbtidai siniflərdən başlayaraq antisosial davranış bu formalarda özünü biruzə verir:

• nizamsız davranış,
• məktəb qaydaların və intizamın pozulması,
• dərslərdə davamiyyətin pozulması,
• evdən qaçmalar,
• yalanlar,
• oğurluq.

12-17 yaşlarda qanunazidd hərəkətlər artıq ixtiyarı olur: oğurluq, xuliqanlıq. Cinayətkarın adətən cinayəti törətmək üçün müəyyən motivi olur. Bura qısqanclıq, paxıllıq, intiqam, kin aiddir. Elə şəxslər var ki, özünü ətrafdakılarla dostlarla, qohumlarla müqayisə edir. Və bu anda tamah hissi üstün gəlir. Belə situasiyalarda cinayətkar etdiyi hərəkəti ədalətin yerin tapması kimi qəbul edir və heç bir təəssüf hissi duymur. Ən çətin cinayətin səbəblərindən biri də psixi pozuntulardır. Çünki çətin sübut olunur, ətrafdakılar tərəfindən şübhə ilə yanaşılır.

Qeyri – qanuni hərəkətlərə səbəb olan anomaliyalar hansılardır:

• psixopatiya,
• alkoqolizm,
• nevrotik pozuntu,
• kəllə-beyin travmaları,
• intellektual çatışmazlıq.

Bu mövzuda hələ çox danışmaq olar. Cinayətin törədilməsi üçün müxtəlif səbəblər ola bilər. Hər bir halda kökündə cinayətin təməlində özünəgüvənsizlik durur. Təəssüf ki, insanlar özünü təsdiq üçün çox vaxt yanlış yol seçirlər. Unutmayaq ki, heç bir cinayət cəzasız qalmır!

Aygün Ağabalayeva

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu

pcc.az

Hallusinasiya ilə bağlı zarafatlar əyləncəli və gülməli gələ bilər. Lakin bu hallusinasiyalar sizdə baş verdikdə artıq elə də gülməli olmur. İndiki zamanda daimi stress hallusinasiyalara gətirib çıxarda bilər. Amma bunlardan qurtulmaq elə də asan deyil. Bəs hallusinasiya nədir? Hallusinasiya — mövcud olmayan bəzi obyektləri görmək, eşitmək, qoxusunu hiss etmək, toxuna bilmək kimi səhv duyğuların beyin tərəfindən gərçək kimi qəbul edilməsidir. Hallusinasiya termini illüziya ilə bənzərlik təşkil edir. İllüziya müəyyən bir görüntünün göz tərəfindən səhv qəbul edilməsinə deyilir. İllüziyalar insanın görmə bucağı dəyişdiyi zaman baş verir. Hallusinasiyalarda isə adam gördüyü şeylərin həqiqi olduğuna inanır və onları realda hiss edirmiş kimi yaşayır. Psixoz xəstəliklərində hallusinasiya hallarına tez-tez rast gəlinir. Xəstə səhv, real olmayan bir çox şeyi gerçəklik kimi qavrayır. Paranoid-şizofreniyaya tutulmuş xəstələr mələk, cin və şeytanlara oxşar varlıqların onu öldürməyə və ya yaxşılıq etməyə gəldiklərini iddia edirlər. Hipnoz yuxusu altında da bəzən müvəqqəti hallusinasiyalar yaranır. Hallusinasiyaların təsiri altına düşən xəstə intihar edə bilər. Gözə görünən hallusinasiyalara əsasən müxtəlif şəkillər aiddir. Onlar qəribə, qeyri-adi heyvanlar, qorxunc başlı insanlar və s. görürlər.

Hallusinasiyaya tutulan xəstələrdə yanlış qavrayış üstünlük təşkil edir. Onlar öz qavrayış hissinə əmindirlər. Onlara elə gəlir ki, onların gördüyü və düşündüyü qeyri-real hadisələr ətraf mühitdə gərçəkdən mövcuddur.

Psevdohallusinasiya anlayışı da mövcuddur. Psevdohallusinasiyada xəstələr öz yanlış xarakterini dərk edirlər. Hallusinasiyanı illüziyadan fərqləndirmək lazımdır. İllüziya (latınca illusio — yanlış fikir, yalan) — real, mövcud olan obyektin və ya hadisənin təhrif olunmuş qavrayışıdır. Amma hallusinasiya zamanı yanlış qavrayış subyekt özü olmadığı halda yaranır.

Hallusinasiya sağlam insanda da yarana bilər. Həddindən çox işləmək, sistematik yuxusuzluq müəyyən vaxtdan sonra hallusinasiyanın yaranmasına gətirib çıxarır. Kiçik uşaqlar, hətta bəzi böyüklər də yatmazdan əvvəl və ya yuxudan oyananda hallüsinasiyaya tutulur. Buna səbəb isə gözlərin erkən sürətli hərəkəti adlı yuxu fazasıdır. Bu fazada insanlar parlaq yuxular görürlər. Hallusinasiya psixoloji və ya somatik xəstəliklər zamanı, bəzi dərmanların, spirtli içki və ya narkotik maddələrin qəbulu nəticəsində də yarana bilər. Həmçinin, psixoloji depressiya da bura aiddir. Depressiyanın bu ağır formasına adətən hamiləlikdən sonrakı dövrdə və yaşlı xəstələrdə tez-tez rast gəlinir.

Hallusinasiyanın təzahürü vaxtında müalicə edilməzsə, bu xəstəlik tərəqqi edə bilər. Mütləq həkimə, psixoloq və ya psixiatra müraciət etmək lazımdır. Müasir preparatlar uğurla bu işin öhdəsindən gələ bilir. Bu psixi pozuntunun öhdəsindən daha yaxşı nəticəni isə psixiatr və psixoloqun birgə fəaliyyətindən əldə etmək olar. Özünüzü və sağlamlığınızı qoruyun. Sağlamlıq insan üçün çox vacib və əhəmiyyətlidir.

Aygün Ağabalayeva

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu

pcc.az

 Panik pozğunluğu məşhur anksiyete pozğunluğu və fobiyalardən bəhs edib,insanın ən fundamental qorxularından biri olan claustrophobic`dən bəhs etməmək əskiklik olar.

Bunu bəzən özbaşına dilə gətirirlər,bəzən də əhəmiyyət vermirlər,hətta normal qarşılayır amma soruşduqda izah edirlər.Ən çox qarşılaşılan vəziyyət,həyatını liftə minə bilməmə,qapısı bağlı otaqda yata bilməmə,dar sahədə durmama kimi bəzi əlamətləri, öz idarəsində basqılayan,bu vəziyyətlərdən qaçınan və əhəmiyyət verməyən adamın MR çəkilişi lazım olduğunu öyrənməsi ilə yaşadığı böhrandır.Tibbi bir zərurət vardır,tunel kimi,dar bir maşına girməsi və orada yarım saata yaxın müddət keçirməsi lazım gəlirdi.Amma bu onun üçün tabuta girib məzarın içində gözləməkdən fərqsizdir.MR çəkdirməyə müraciət zamanı %10 ətrafında klostrofobiya müəyyən olunmuşdur.Bu kəslərə ya anesteziya altında yatırdılaraq çəkiliş edilər,ya açıq MR-ə girərlər ya da klostorfobiya üçün müalicə görüb dərman alaraq girə bilərlər.MR ən dəqiq tətikləyən vəziyyətdir amma lift,hamam,kiçik və basıq tavanlı otaqlar, qapının kilidli olduğu bilinən hər hansı bir yer, sıxlıq mühitlər, mağaralar, tunellər,metro və hətta boğazı bir az sıxan bir qalstuk və ya boğazlı paltar belə claustrophobic bir vəziyyət ola bilər.Bəzi klostrofobiklərin bərbər kreslosunda oturarkən belə,qalxa bilməyəcəklərini düşünərək panikaya qapıldıqlarını bilirik.Adam da nəfəs darlığı,hava aclığı,baş gicəllənməsi,bayılacak kimi hiss,ölüm qorxusu,ağlını qaçırma qorxusu kimi bir sıra əlamət yaradar.Bu şiddətə çatdığında, vəziyyət artıq panik ataktır.Onsuz da bir çox hallarda klostrofobiya ilə panik atak pozğunluğu bir aradadır.

Sözün kökü,Latınca claustrum yəni "bağlı yer" və phobia "qorxu"dan gəlir.Tətikləyən düşüncə adamın o an orada çarəsiz və bağlı olduğu,istəsə də çıxa bilməyəcəyi,kömək ala bilməyəcəyi fikridir.Klassik psixologiyadakı bu öyrənilmiş,şərtlənmə şərhinin yanında,klostorfobiya üçün daha bioloji şərh də vardır,beyində duyğuları idarə edən amygdala adlı sahənin claustrophobic kəslərdə daha kiçik olduğunu göstərən tədqiqatlar vardır.Bir digər görüş isə bəzi ailələrdə claustrophobic daha tez olduğu,bunun genetik faktorla açıqlana biləcəyidir.Bəlkə də insanın içində yaranmasından bu yana olan ölüm qorxusuna işarə edir.Müasir həyatda əsrlər boyunca,insanın ən dərin,gizli qorxularından biri ölmədən məzara girməkdir.Qəzada öldü sanılmaq və basdırılmaq,oyandığında çarəsiz və hərəkət edə bilməz halda məzarın içində olmaq.Bu qorxu,tarix içində özünə yeni ticarət sektorları yaratmışdır.Daha köhnə dövrlərdə cənazənin biləyinə bir ip bağlayıb,ipin ucunu məzarın xaricindəki bir çana məzmuna,daha yaxın zamanlarda izə kameralarla təchiz tabutlar,insanın bu qorxusunun məhsuludur.

Uşaqlıqda başı barmaqlıqlar arasına sıxışan,bir hovuza düşüb boğulma təhlükəsi keçirən,qaranlıq bir otaqda kilidli qalan,ailə tərəfindən kilidli bir avtomobildə buraxılan uşaqlarda,irəlidə klostrofobi inkişaf riski daha çoxdur.Bu da claustrophobic öyrənilən bir tərəfi olduğunu düşündürər.Klostorfobiyanın müalicəsində müxtəlif müalicə üsulları istifadə edilər.Claustrophobic adam,yaşadığı vəziyyətdən deyil,o vəziyyətə aid nəticələrdən qorxur.Qorxulan liftə minmək deyil, orada bağlı qalar və liftdən çıkamazsa huşunu itirmə keçirib kimsədən kömək alamamaqdır.Koqnitiv müalicədə adamda lift və bağlı qorxu ilə əlaqədar məlumatlar yenilənir,yenidən qurulur.Liftin qorxulacaq,zərər verəcək,həyati təhlükə meydana gətirəcək bir alət olmadığı,bağlı qalması vəziyyətində nələr ediləcəyini yenidən öyrədirlər.Məruz buraxma müalicəsindən isə,insan gedərək artan şiddətdə,qorxduğu vəziyyətə məruz buraxılar,alışması hədəflənər.Məsələn,liftə terapevt ilə birlikdə minmə və qapının açıq olaraq gözlənilməsi,biri aşağıda gözləyərkən bir qat çıxma,birinə xəbər verərək beş qat çıxma kimi.Bilinən ən təsirli müalicə üsulu budur,müvəffəqiyyət nisbəti 70%-ə yaxındır.

Nərmin Quliyeva

Xəzər Universiteti,Psixologiya fakultəsinin III kurs tələbəsi

Tanımadığımız bir insan görəndə nəyə fikir veririk? 

Bir gün bir ağsaqqal öz şagirdlərini çağırıb onlara təmiz ağ rəngin mərkəzində balaca qara nöqtə olan vərəqi göstərdi. Müəllim soruşdu: “Siz burada nə görürsünüz? Şagirdlərdən biri cavab verdi: “nöqtə”. “Qara nöqtə” - digəri də təsdiqlədi. “Yağlı qara nöqtə”, - üçüncü bunu dəqiqləşdirdi. Həmin an onların sevimli müəllimi ağladı. Şagirdlər təəccüblənərək bu göz yaşlarının səbəbini soruşdular. Müəllim cavab verdi: “Bütün şagirdlərim burada yalnız balaca qara nöqtəni gördü və onlardan heç biri təmiz ağ vərəqi görmədi...

Adətən biz insanların hansısa bir kiçik səhvi ilə rastlaşaraq, onun elədiyi bütün yaxşılıqların dəyərini unuduruq.

Tanımadığımız bir insan görəndə ilk növbədə nəyə fikir veririk? Zahiri görünüşünə? Geyiminə? Səsinə, jestlərinə? Hansı xüsusiyyətlərə əsaslanaraq, bu insanı bəyənib bəyənmədiyimizi müəyyən edirik? Onu həyatımıza buraxmağı qərara alırıq? Və nəyə görə bəzən həyata baxışları uyğun gəlməyən insanlar zamanla yaxşı dosta çevrilirlər?

Həyat bizə dəfələrlə sübut edir ki, heç nə əbədi deyil. Bəzən görürsən dünən fəhlə və ya ofisiant işləyən bir insan, sabah uğurlu bir ticarətçi olur və ya əksinə. Əlbətdə hər bir uğurda məncə, bir az da olsa, “bəxt gətirmə” amili də var. Amma fürsətdən düzgün istifadə edib və həyatını yaxşılığa doğru dəyişən insan hörmətə layiqdir.

İnsan haqqında məlumatı biz vizual alırıq, ona görə də zahiri görünüşün vacibliyi təəccüblü deyil. Amma daxili gözəllik deyilən bir anlayış var. Biz o daxili gözəlliyi görməyi bacarırıqmı? Ətrafdakılar haqqında hansısa bir fikir söyləyəndə, onları qiymətləndirəndə nə dərəcədə obyektiv oluruq?

Insan xarakteri şifrələnmiş səhifələrdən ibarət bir kitaba bənzəyir. Qeyd etdiyim kimi, biz adətən insanları ilk təəssürata nəzərən q iymətləndir i r ik .  Bununla belə, Çarlz Dikkens şikəst, Lüdviq Van Bethoven kar, Platon isə qozbel idi. Lakin onların dünya incəsənətində və elmində rolu əvəzsizdir. Uolt Disney, Avraam Linkoln, Napoleon – bu insanlar kasıb ailələrdə tərbiyyə alıblar. Amerika psixoloqları maraqlı bir təcrübə keçiriblər. Təcrübə üçün zahirən müxtəlif insanları yığıb və onların arasından yüngül atletika üzrə çempionu göstərməklərini istəyiblər. Hamı enli kürək, hündürboy, əzələli olan bir oğlanı qeyd etdilər. Əslində isə çempion alçaq boy, arıq bir adam idi. Biz ümumiyyətlə, stereotiplərin əsiriyik. İnsan haqqında bir fikir söyləmədən öncə onun fikirlərinə və əməllərinə diqqət yetirmək lazımdır. Bu da əlbətdə zaman tələb edir.

İlk təəssürat duyğulamıza bağlıdır, sonrakı isə ağlımıza.O insan ki, öz intuisiyasına etibar etməyi adət edib, çətin ki, ilk baxışdan ona xoş gəlməyən bir adama ürəyini açar. Başqasının konkret əməllərinə görə nəticə çıxaran insanlar ilk təəssürata əhəmiyyət vermirlər.

İnsanlar haqqında fikir söyləyəndə, analiz edəndə öz şəxsi fikirlərimizə və prinsiplərimizə əsaslanırıq. Deməli, hər şey ətrafdakı insanlardan deyil, bizim özümüzdən asılıdır.

Psixologiyada insanda ilk təəssüratın formalaşması amilləri var: üstünlük, cazibəlik və bizə qarşı olan münasibət amili. 

Üstünlük faktoru

Bir-biri ilə ünsiyyətə girən insanlar sosial statusuna, həyat təcrübəsinə görə, intellektual potensialına görə fərqlənir. Bu vəziyyətdə üstünlük faktoru tətbiq olunur. Adətən insanlar ilk dəfə görüşəndə hansısa parametrə görə həmsöhbətini üstün biləndə onu daha da yüksək qiymət lənd i r i r l ə r.  İnasanın geyim tərzi, istifadə etdiyi atributlar (eynək, bəzək əşyaları), davranış tərzi və s. hansı sosial vəziyyətdə olduğunu bildirir.

Cazibə faktoru

İnsanın zahiri görünüşünün çox böyük təsir qüvvəsi var. Əgər kimsə zahirən gözəl görünüşə malikdirsə, adətən o  insan haqqında fikir söyləyəndə ilk təəssürata nəzərən müsbət fikirlər daha çox söylənilir.

İnsanın bizə qarşı olan münasibəti

Adətən bizə qarşı yaxşı münasibətdə olan insana biz daha artıq müsbət keyfiyyətlər şamil edirik. Halbuki reallıqda tərsinə də ola bilər.

Ümumiyyətlə, tədqiqatlar göstərir ki, insanın insan haqqında söylədiyi fikir qiymətləndirən tərəfin şəxsi keyfiyyətlərindən asılıdır. Bura özünə güvən dərəcəsi, ətraf mühitə münasibəti, xeyirxahlığı, emosional vəziyyəti və s. Başqa bir insanı qəbul etməyimiz bizim emosional vəziyyətimizdən və ünsiyyətdə olmaq istəyimizdən asılıdır.

İnsanın həyat təcrübəsi ilə ilk təəssürat düzgün formalaşa bilər. Hansısa stereotiplərə fikir vermək lazım deyil. İlk təəssürata görə insanın mənəvi dəyərlərini mühakimə etməyin!

Psixologiya və Konsultasiya
Mərkəzi (PCC) - nin psixoloqu Aygün Ağabalayeva

Emosional yanma sindromu.

Çox tez-tez belə vəziyyətlə rastlaşırıq: insan həvəslə hansısa bir işə başlayır, tam fədakarlıqla çalışır, sonra birdən-birə ruhdan düşür. Ətraf onun üçün əhəmiyyətsiz olur və passivlik, laqeydlik yaranır. İnsan daxilində bir boşluq hiss edir. Qarşısına qoyduğu məqsədlər belə maraqsız olur. Mütəxəssislər bu prosesi “emosional yanma sindromu” adlandırırlar. Ümid edirik ki, bizim məqaləmizi oxuyaraq bu prosesin öhdəsindən gəlməyi bacaracaqsınız.

Yanma sindromu deyəndə insanda emosional, zehni
və fiziki yorğunluqla müşahidə olunan psixi proses
nəzərdə tutulur. Yanma sindromu hansı hallarda baş
verə bilər:
1: İş statusunda heç bir dəyişikliyin olmaması (işin monoton olması, əmək haqqının azlığı).
2: Müsbət nəticələri dəyərləndirməmək. İşə çoxlu enerji sərf etmək.
3: Gərək olmayan tənqid. İş yerindəki həmkarlar tərəfindən yetərincə dəstəyin olmaması və yaşanan konflikt, narahatlıqlar, pozulmuş münasibətlər.
4: İşdə özünü ifadə üçün kifayət qədər şəraitin olmaması. Həvəsləndirmə yerinə təzyiqin göstərilməsi.
5: Qarşıda qoyulan məqsədə çatmaq üçün həddindən artıq yüklənmə.
6: Gələcəyə aid perspektivlərin görünməməsi.
7: İş və şəxsi həyat arasında tarazlığın pozulması və s.

Beləliklə , emosional yanma sindromunun yaranma səbəbləri 2 qrupa bölünür: subyektiv (fərdi xüsusiyyətlər), obyektiv ( situativ faktor). Subyektiv faktor: insanın şəxsi xüsusiyyətləri, həyatı dəyərlər sistemi, fərdi psixoloji müdafiə mexanizmləri, əqidə, yaş, ailə üzvləri və həmkarları ilə qarşılıqlı münasibətlər və s..

Adətən cavan kadrlar emosional yanma sindromuna daha çox məruz qalırlar. Obyektiv faktor birbaşa xidməti vəzifələrlə bağlıdır: peşəkar yüklənmənin artımı, vəzifə borclarının aydın dərk edilməməsi.

Uzun sürən və həddindən artıq funksional yüklənmə nəticəsində şəxsiyyətlər arasında münasibətlərin gərginləşməsi emosional yanma sindromunun formalaşmasına təkan verir. Emosional yanma sindromu kommunikativ peşələrin nümayəndələri üçün xarakterikdir, “insan-insan” – peşə tipinə aiddir. Bu sindromun formalaşması tədricən baş verir. Əsas üç mərhələdən ibarətdir:
1: Emosional tükənmə - peşəkar yanmanın birinci mərhələsidir. Gərginlik, ümümi emosional fonun zəifləməsi. Qeyri iradi davranış, boşluq hissi, ətrafdakılara laqeyd münasibət ilk növbədə peşəkar fəaliyyətinə təsir göstərir. İnsan bu dəyişiklərə çox vaxt diqqət yetirmir.
2: İkinci mərhələdə insanda qıcıqlanma , acıq hissləri yaranmağa başlayır. Ünsiyyətə olan təlabat aşağı düşür, insanlar arasında münasibətlərin deformasiyası yaranır. Neqativ fikirlər artır, gündəlik ünsiyyətdə nəinki əməkdaşlara, həm də müştərilərə qarşı sünilik müşahidə olunur.
3: Üçüncü mərhələdə peşəkar motivasiyanin enməsi, məsuliyyətin öz üzərindən atılması müşahidə olunur. İnsan tənhalığa can atır, həyata qarşı marağı azalır. Daim gücsüzlük hiss edir.

Yanma sindromuyla onun birinci əlamətləri aşkar edilən kimi dərhal mübarizə aparmaq lazımdır. Mübarizə aparmadıqda vəziyyət ağırlaşır və onda psixoloqun köməyi olmadan keçinmək çətin olur. Sizə kiçik bir çalışmanı etməyi təklif edirəm: bir vərəq götürüb iki hissəyə bölün. Birinci hissədə sizə sevinc gətirən amilləri, ikincidə isə bununla bağlı keçirdiyiniz müsbət emosiyaları qeyd edin. Əgər birinci hissədə siz cəmi 3 sevinc gətirən amili yazdınızsa, onda bu sizin həyata münasibətinizin dəyişdirilməsinə işarədir. Ümidinizi itirməyin, sadəcə monoton həyat tərzinizi dəyişin: kinoya gedin, səyahət edin, öz həvəslərinizə vaxt ayırın. İş prosesinə isə rəngarənglik qatın. Bundan başqa, neqativ emosiyaların öhdəsindən gəlməyi öyrənmək əhəmiyyətlidir. Vərəq götürüb eninə və uzununa (hər tərəfdən) şəkil çəkin, bütün neqativ enerjini tökün, sonra vərəqi cırıb zibil səbətinə atın. Bu niyə lazımdır? Emosiyalar heç yerə yox olmur. Biz onları ya dərində gizlədirik, ya da bizi əhatə edənlərə sıçradırıq. Yığdığınız neqativ emosiyaları kağızda əks etdirin.
Yanma sindromunu aradan qaldırmaq üçün başqa metodlardan da istifadə etmək olar:
1: Fiziki yüklənmə - autotreninq, gündəlik gimnastika, kimə isə qaçış və ya müasir rəqslər çox gözəl təsir göstərir.
2: İstirahət. İstirahətsiz effektiv iş mümkün deyil.
3: Sağlamlığı qorumaq: yuxu rejimi, düzgün qidalanma və s. bu kimi hallara riayət etmək.
4: Bütün situasiyalarda qalib gəlməyin mümkün olmamağını qəbul etmək. Bu aqressivliyi və özünə güvən hissinin aşağı düşməsinin qarşısını alır.
5: Özünü qiymətlənməndirməli yalnız ətrafın diqqətinə görə aparmamaq. İşdə müsbət nəticələr əldə etmək üçün yetərincə vaxt ayırmağı bacarmaq.
6: Unutmayın ki, sizin işiniz — bütün həyatınız deyil. Onu sizin həyat kinolentinizin kiçik bir fraqmentinə aid edin.

Mən sizə bütün çətinliklərə baxmayaraq, daxili harmoniyanızı qorumağı arzulayıram. İş həyatımız hər halda müvəqqəti olur. Sinir sistemimiz isə həmişəlik bizimlədir. Onu qorumağa çalışın.

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzi
(PCC) - nin psixoloqu
Aygün Ağabalayeva