Düşüncə Jurnalı

header photo

Nəticə göstərilir : "Valida Abbasova"

Həyatımızı zəbt etmiş QAYĞI VƏ STRESS

Zaman zaman hamımız stressli olarıq. Bu bir təbii gerçəkdir və təkamül üstünlükləri vardır. Stress haqqında eşitməsəydik yaxınlaşan təhlükənin fərqinə varmazdık və onlara qarşı tədbir ala bilməzdik. Heyvanlar aləmini düşünsək stressin həyati bir əhəmiyyəti olduğunu belə söyləyə bilərik. Lakin, hər nə qədər insanlar da heyvanlar aləminin bir üzvü olsalar da insanlar vəhşi təbiətdə yaşayan heyvanlardan çox daha fərqli ekoloji stresrlerle qarşı-qarşıyadır. Çoxumuz ofisdə uzun zaman keçirir, əlimizdəki işi təslim tarixinə yetişdirmək üçün çalışır ya da davamlı ödəmə lazım olan istiqrazlarının düşünürük, belə ki, davamlı stresslə yaşayırıq. Görünən o ki, insanların çoxu xroniki stresə məruz qaldığından; stress insanların çoxu üçün uyumsal bir duyğu olmaqdan çıxmış, bir dezavantaja çevrilmişdir. Kəskin stress lazimlidir çünki bizə uyğun qərarlar vermek üçün köməkçi olar. Müəyyən bir stresle qarşılaşdığımızda böyrəklərin üstündə iştirak edən adrenal bezlərindən adrenalin ifraz olunur və bu kəskin stressə gətirib çıxarar. Lakin əgər günlük yaşantılar davamlı stressə gətirib çıxarırsa, bu zamanla xroniki stresə səbəb olur. Bu vəziyyətdə uzun müddət həddindən artıq miqdarda ifraz olunan adrenalinlə birlikdə stress hormonu olaraq da bilinən kortizon da ifraz olunur. Zamanla bu vəziyyət ürək xəstəlikləri, piylənmə ya da immunitet sisteminin təzyiqlənməsi kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Xroniki stressin depressiya keçirmə riskini də artırdığı bilinməkdədir. Kəskin və ya xroniki stress bir ruhi narahatlıq deyil, lakin bununla əlaqəli bir ruhi narahatlıq vardır: Qayğı pozuqluqları.

Yaxşı, stress və qayğı pozuqluqları arasındakı fərq nədir?

Beyin stress və qayğını fərqli alqilar. Qayğı daha çox qorxuya bənzərdir. Qayğı pozuqluqlarında beyində baş verənlər qorxu vəziyyətində olanlarla dərhal birə-bir eynidir. Əgər qorxu günlük yaşantıda problemlərə səbəb olacaq qədər coxdursa və səbəbsiz yerə ortaya çıxırsa qayğı pozuqluğu adını alır. Məşhur qayğı pozuqluğu, sıradan gündəlik həyat hadisələrinə qarşı həddindən artıq narahatlıq, qorxu və qayğı içindədirlər. Özlərinə ya da sevdiklərinə pis bir şey olacağına dair boş düşüncələr yaşamaqdadırlar. Qayğının sıxlığı və sıxlığı, qorxulan hadisənin təsirinə uyğun deyil. Həqiqi olmayan və adamın nəzarət edə bilmədiyi bu vəziyyətin tipik xüsusiyyətləri narahatlıq, konsentrə olmaqda çətinlik, yuxu pozuqluğu, yorğunluq və əsəbi olmadır. Məşhur qayğı bozukluklarında ən əhəmiyyətli ruhi müddət, adamın ətraf üzərində kontrolsüzlük hissidir. Adamın zehinini, nəzarət edə bilmədiyi hadisələrdən qaynaqlanan təhlükələr davamlı məşğul etməkdədir. Davamlı potensial təklik meydana gətirən xəbərdar edənləri təqib edər və təhlükə meydana gətirməyən xəbərdar edənləri isə nəzərə almaz. Bu düşüncə quruluşu qayğı pozuqluğu yaşayan fərdlərdə aftomatikleşmiştir. Kişiler yaşadıqları qayğının həqiqi olmadığınının fərqində ola bilər ancaq yaşadıqları qayğıya mane ola bilməzlər. Bəzən də qayğılarının həddindən artıq və yersiz olduğunu qəbul etməyə bilərlər. Kişilər qayğıya bağlı fiziki əlamətləri davamlı və sıx şəkildə yaşadıqları üçün, bu fiziki əlamətlər insanlarda fiziki xəstəlik kaygılarına gətirib çıxarmaqdadır. Bu vəziyyət qayğını daha da sıxlaşdıraraq kəslərin ürək, mədə narahatlıqları, baş, boyun, çiyin ağrıları kimi səbəblərlə həkimə başvurmalarına səbəb olur. Məşhur qayğı pozuqluğunun cəmiyyətdə görülmə sıxlığı olduqca yüksəkdir. Qadınlarda kişilərə nisbətlərə görülmə sıxlığı daha yüksəkdir. Bu anda bilinən ənənəvi modelə görə kəskin stress yığılaraq xroniki stresə səbəb olur; xroniki streste qayğı pozuqluqlarına zəmin yaradır.yaşamımızı təhdit edən gundelik olaylar qarşisinda hiss edilən qayğı qorxu kimi duyğular teebidiir. Ancaq bu qayğı və qorxular kontrolunuzdan çıxırsa və ya həyatınızı pis yöndə narahat edirsə mütləq şəkildə bir psixoloq və ya psixiatr yardimi ala bilir ve heyatinizi yaxsi yonde istiqametlendire bilersiniz.

Validə Abbasova

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu

pcc.az

Go Back

Həyatımızı zəbt etmiş QAYĞI VƏ STRESS

Zaman zaman hamımız stressli olarıq. Bu bir təbii gerçəkdir və təkamül üstünlükləri vardır. Stress haqqında eşitməsəydik yaxınlaşan təhlükənin fərqinə varmazdık və onlara qarşı tədbir ala bilməzdik. Heyvanlar aləmini düşünsək stressin həyati bir əhəmiyyəti olduğunu belə söyləyə bilərik. Lakin, hər nə qədər insanlar da heyvanlar aləminin bir üzvü olsalar da insanlar vəhşi təbiətdə yaşayan heyvanlardan çox daha fərqli ekoloji stresrlerle qarşı-qarşıyadır. Çoxumuz ofisdə uzun zaman keçirir, əlimizdəki işi təslim tarixinə yetişdirmək üçün çalışır ya da davamlı ödəmə lazım olan istiqrazlarının düşünürük, belə ki, davamlı stresslə yaşayırıq. Görünən o ki, insanların çoxu xroniki stresə məruz qaldığından; stress insanların çoxu üçün uyumsal bir duyğu olmaqdan çıxmış, bir dezavantaja çevrilmişdir. Kəskin stress lazimlidir çünki bizə uyğun qərarlar vermek üçün köməkçi olar. Müəyyən bir stresle qarşılaşdığımızda böyrəklərin üstündə iştirak edən adrenal bezlərindən adrenalin ifraz olunur və bu kəskin stressə gətirib çıxarar. Lakin əgər günlük yaşantılar davamlı stressə gətirib çıxarırsa, bu zamanla xroniki stresə səbəb olur. Bu vəziyyətdə uzun müddət həddindən artıq miqdarda ifraz olunan adrenalinlə birlikdə stress hormonu olaraq da bilinən kortizon da ifraz olunur. Zamanla bu vəziyyət ürək xəstəlikləri, piylənmə ya da immunitet sisteminin təzyiqlənməsi kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Xroniki stressin depressiya keçirmə riskini də artırdığı bilinməkdədir. Kəskin və ya xroniki stress bir ruhi narahatlıq deyil, lakin bununla əlaqəli bir ruhi narahatlıq vardır: Qayğı pozuqluqları.

Yaxşı, stress və qayğı pozuqluqları arasındakı fərq nədir?

Beyin stress və qayğını fərqli alqilar. Qayğı daha çox qorxuya bənzərdir. Qayğı pozuqluqlarında beyində baş verənlər qorxu vəziyyətində olanlarla dərhal birə-bir eynidir. Əgər qorxu günlük yaşantıda problemlərə səbəb olacaq qədər coxdursa və səbəbsiz yerə ortaya çıxırsa qayğı pozuqluğu adını alır. Məşhur qayğı pozuqluğu, sıradan gündəlik həyat hadisələrinə qarşı həddindən artıq narahatlıq, qorxu və qayğı içindədirlər. Özlərinə ya da sevdiklərinə pis bir şey olacağına dair boş düşüncələr yaşamaqdadırlar. Qayğının sıxlığı və sıxlığı, qorxulan hadisənin təsirinə uyğun deyil. Həqiqi olmayan və adamın nəzarət edə bilmədiyi bu vəziyyətin tipik xüsusiyyətləri narahatlıq, konsentrə olmaqda çətinlik, yuxu pozuqluğu, yorğunluq və əsəbi olmadır. Məşhur qayğı bozukluklarında ən əhəmiyyətli ruhi müddət, adamın ətraf üzərində kontrolsüzlük hissidir. Adamın zehinini, nəzarət edə bilmədiyi hadisələrdən qaynaqlanan təhlükələr davamlı məşğul etməkdədir. Davamlı potensial təklik meydana gətirən xəbərdar edənləri təqib edər və təhlükə meydana gətirməyən xəbərdar edənləri isə nəzərə almaz. Bu düşüncə quruluşu qayğı pozuqluğu yaşayan fərdlərdə aftomatikleşmiştir. Kişiler yaşadıqları qayğının həqiqi olmadığınının fərqində ola bilər ancaq yaşadıqları qayğıya mane ola bilməzlər. Bəzən də qayğılarının həddindən artıq və yersiz olduğunu qəbul etməyə bilərlər. Kişilər qayğıya bağlı fiziki əlamətləri davamlı və sıx şəkildə yaşadıqları üçün, bu fiziki əlamətlər insanlarda fiziki xəstəlik kaygılarına gətirib çıxarmaqdadır. Bu vəziyyət qayğını daha da sıxlaşdıraraq kəslərin ürək, mədə narahatlıqları, baş, boyun, çiyin ağrıları kimi səbəblərlə həkimə başvurmalarına səbəb olur. Məşhur qayğı pozuqluğunun cəmiyyətdə görülmə sıxlığı olduqca yüksəkdir. Qadınlarda kişilərə nisbətlərə görülmə sıxlığı daha yüksəkdir. Bu anda bilinən ənənəvi modelə görə kəskin stress yığılaraq xroniki stresə səbəb olur; xroniki streste qayğı pozuqluqlarına zəmin yaradır.yaşamımızı təhdit edən gundelik olaylar qarşisinda hiss edilən qayğı qorxu kimi duyğular teebidiir. Ancaq bu qayğı və qorxular kontrolunuzdan çıxırsa və ya həyatınızı pis yöndə narahat edirsə mütləq şəkildə bir psixoloq və ya psixiatr yardimi ala bilir ve heyatinizi yaxsi yonde istiqametlendire bilersiniz.

Validə Abbasova

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu

pcc.az

Go Back

TUTQULU EŞQ

Eşqə bağlı ən təməl təsnifatı ehtiraslı və yoldaş eşq sinifləndirməsidir. Bu təsnifatın çıxış nöqtəsi Berscheid və Walster’in ehtiraslı, romantik eşqi uyğun idrak işarələrlə eyniləşən fizioloji xəbərdarlıq olaraq təyin olunmuş yanaşmaya əsaslanır. Ehtiraslı eşq, bütün maraq və diqqətin müəyyən bir adama yönəldildiyi, mümkün olan bütün zamanın bu adamla keçirilməyə istəndiyi və əksəriyyətlə bu adamla əlaqədar həqiqi olmayan qiymətləndirmələrin iştirak etdiyi sıx bir romantik vəziyyət olaraq təyin olunmaqdadır. Ehtiraslı eşqdə bir başqasına qarşı sıx bir fizioloji xəbərdar edilmə və yönüm söz mövzusudur. Gündəlik dildə, “hər an onu düşünürəm”, “buludların üzərində gəzir kimiyəm” kimi ifadələrlə dilə gətirilən duyğular ehtiraslı eşq kimi təsnif vəziyyətə qarşılıq gəlməkdədir. Hatfield ‘i) tərifinə görə “ehtiraslı eşq, digər adamla birlikdə olmaq üçün sıx istək eşitmə və dərin bir fizioloji xəbərdar vəziyyətidir. Qarşılıqlı eşq (digər adamla birlikdə olma) təmin və coşğu, qarşılıqsız eşq (ayrılma) isə boşluq, qayğı və kədər ilə əlaqələndirilir. Hatfield və Walster ehtiraslı eşq üçün üç əsas şərt təyin etmişlər. Birinci şərt, adamın eşq anlayışını qəbul edən və gənclərə öyrədən bir mədəniyyətdə yetişmiş olmasıdır. Ehtiraslı hissin ortaya çıxması üçün ikinci şərt, uyğun bir eşq obyektin varlığıdır. Çoxu adam üçün bu qarşı cinsin fiziki olaraq cazibədar bir üzvüdür. Üçüncü şərt isə eşq olaraq şərh olunan romantik xəbərdar vəziyyətidir. Ehtiraslı eşq duyğusunu ölçmək məqsədiylə Hatfield və Sprecher “Ehtiraslı EŞQ Dinamikası” nı inkişaf etdirmişlər. Miqyası “birlikdə olma istəyi” nin , romantik və davranış göstəricilərini ibarətdir.

Düşünmə komponentləri:

1. Davamlı olaraq partnyoru düşünmə və ya onunla məşğul olmağı,

2. Aşiq olunan adamın və ya əlaqənin ideallaştirilmasi

3. Aşiq olunan adamı tanıma və onun tərəfindən tanınma arzusunu ölçən ümumi səkkiz maddəni ehtiva etməkdədir.

Romantik komponentlər:

1. Digərinə qarşı çəkim- xüsusilə cinsi çəkiliş; işlər yolunda getdiyində müsbət duyğular hiss etmə,

2. Bir şeylər tərs getdiyində mənfi duyğular hiss etmə,

3. Eşqinə cavab istəmə; yalnız sevmək deyil qarşılığında sevilmə istəyi,

4. Tam olaraq və davamlı birlikdə olma arzusu,

5. Fizioloji xəbərdar edilmə ilə əlaqədar səkkiz maddədən ibarətdir.

Davranış komponentlər:

1.Digərinin duyğularını təyin etməyə istiqamətli davranışlar,

2.Digər adamı araşdırmaq,

3.Digərinə kömək etmək ilə əlaqədar ümumi dörd maddə ehtiva etməkdədir.

Hatfield və Walster’a görə duyğular həm zehin həm də bədən tərəfindən formalaşdırılır. İnsanların zehinlərində daşıdıqları nə hiss etmələri lazım olduğu ilə əlaqədar suuralti hisler hiss etdikləri üzərində əhəmiyyətli bir təsirə malikdir. İnsanlar cəmiyyətdən, valideynlərindən, yoldaşlarından və öz yaşantılarından kimin cazibədar olduğunu, tutqunun necə bir duyğu olduğunu və aşiq olan adamın necə davranacağını öyrənmək. Yəni idrak faktorlar insanların duyğularını necə yorumlayacaqlarını təyin edər. Lakin insanlar ancaq müəyyən bir duyğuya uyğun Nervokimyasal sinir sistemi reaksiyaları yaşayırlarsa bir duyğu hiss edə bilərlər. Yəni, zehin və bədən duyğulara imtina qatqılarda tapıla bilər. Fizioloji faktorlar insanların nə hiss edəcəyini və nə sıxlıqda hiss edəcəyini müəyyənləşdirir. Düşüncə faktorları da, romantik həyatı necə qəbul edib, şərhləndirəcəklərini təyin edər. Ehtiraslı eşqdən fərqli olaraq yoldaş tərəfindən eşq termini müsbət duyğular, qarşılıqlı xoşlanma və hörmət, bənzərlik kimi amillərə əsaslanan, dərin şəfqət və romantik yaxınlıq ehtiva edən vəziyyətə qarşılıq olaraq istifadə edilməkdədir. Bu cür eşq, paylaşılan duyğular və yaşantılar yolu ilə zamanla inkişaf edər. Hatfield. yoldaş eşqi “həyatımızı möhkəm möhkəmə bağladığımız adama qarşı duyduğumuz sevgi” olaraq təyin etmişdir. Ona görə, yoldaşi aşan bəzi xüsusiyyətləri vardır.

Düşüncə xüsusiyyətləri: bu cür eşqdə kəslər özlərini açmağa və partnyorlarının sirlərini dinləməyə istəklidirlər. Bir-birlərinin keçmişləri, dəyərləri, güclü və zəif tərəfləri, ümidləri və qorxularını paylaşırlar.

Romantik xüsusiyyətlər: ehtiraslı eşqdə kəslər ümumiyyətlə yaxınlıq istəyərkən yoldaş eşqdə bu yaxınlığa sahibdirlər. İnsanlar partnyorlarını başqalarından daha çox sevdiklərini hiss edərlər.

Validə Abbasova

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu

pcc.az

Go Back

Xəyanətin psixoloji təhlili

Səbəbi nə olursa olsun aldatma, qəbul edilməsi çətin, hətta çox vaxt qeyri-mümkün bir vəziyyətdir. Aldadılan, eynilə bir yaxınının ölümü sonrasında hiss etdiklərini bənzər bir ruh halı içində, aldadan cəbhəsində vəziyyət çox daha fərqlidir. O rəftarından bəhanələr taparaq işə özünü aldatmakla başlayır. Sosial psixoloq Leon Festinger tərəfindən inkişaf etdirilən Koqnitiv-bihevioral uyğunsuzluq nəzəriyyəsinə əsasən bir-biriylə zidd düşən duyğu və düşüncələrimizin yaratdığı balanssızlıq,bizi narahat edər və bir cür idraki uyğunlaşmazlıq yaşayarıq. Bu balanssızlığı ortadan qaldıraraq narahatlığımızı rahatlamak üçün konflikti sonlandırmamız lazımdır. Bunun üçün zidd düşən duyğu və düşüncələrimizi bir-biriylə uyğun hala gətirməyə, aralarında səbəb-nəticə əlaqəsi qurmağa çalışarıq. Başqa sözlə, öz-özümüzü aldadır, öz yalanımıza inanırıq. Amma unutmayın ki, bütün bunları şüurumuzun idarəsi xaricində, fərqində belə olmadan edərik.

Davranış uyğunsuzluğu həyatın bir çox sahəsində, bir çox mövzuda müşahidə olunur, ancaq davranışlarımızın özümüzə hörmətə zidd düşdüyü vəziyyətlərdə çox daha diqqətə çarpan bir şəkildə yaşayarıq. Aldatma da bunların başında gəlir … “O gün Anarın doğum günü idi, amma arvadı bunu unutmuşdu. Anarda, doğum gününü qeyd etmək üçün kişi yoldaşlarıyla birlikdə bir bara getdi. Barda bir qadınla tanış oldu və birlikdə bir şeylər içdikdən sonra, gecəni 15 illik yoldaşıyla deyil, o qadınla keçirdi. “Gecəni barda tanış olduğu qadınla keçirərək arvadını aldatarkən Anar belə düşünür:” Arvadım doğum günümü xatırlamır çünki artıq məni əvvəlki kimi sevmir. Məni əvvəllər çox sevərdi və doğum günümü heç unutmazdı. “Bu düşüncəsinə bir neçə qədəh də içki yoldaşlıq edincə və birinin ona maraq göstərməsinin, onu bəyənməsinin həyəcanı da əlavə olununca, Anar aldatma mövzusunda özünü rahat hiss edər. Ancaq Anar, səhv olduğunu bilərək etdiyi davranışının nəticəsində özünü pis hiss edər və aldatma sonrasındakı günahkarlıq duyğusu baş etməyə çalışarkən, bu qarşıdurmanı aradan qaldırmaq üçün belə düşünür: “Mən arvadmı heç aldatmaram, doğum günümü unutmasaydı gecəni o qadınla geçirməzdim.” Qurduğu bu səbəb-nəticə əlaqəsiylə, etdiyi şeyin haqlı və etibarlı bir səbəbi olduğuna özünü razı edər. Bu vəziyyəti, çox zərərli olduğunu bildiyi halda siqaret çəkən bir Narkomanın psixologiyasına bənzədə bilərik. Siqaret çəkən də yaşadığı qarşıdurmanı aradan qaldırmaq üçün “siqareti az içdiyi, siqaret çəkmədiyi halda xərçəng olan kəslərin olduğu, gündə bir-iki paket siqaret çəkən bir qohumunun 90 yaşına qədər yaşadığı” kimi düşüncələrlə davranışını bir məntiq təməlinə oturmağa çalışaraq özünü aldadar. Aldatmanın altında yatan səbəblər və aldatma psixologiyası olduqca mürəkkəbdir. Çünki söz mövzusu aldatma olduğunda, hər kəsin fərqli səbəbləri və fərqli duyğuları vardır. Bu səbəbdən aldatma psixologiyası də aldadan adama görə fərqliliklər göstərir əlbəttə. Ancaq, aldatma psixologiyası ümumi olaraq ələ alındığında keçmişdən bu günə qədər bu mövzuda edilən araşdırmaların nəticələri, aldatmanın mənlik anlayışında yaratdığı əsassızlıq üzündən romantik olaraq narahatlıq verən bir vəziyyət olması səbəbiylə aldadan adamın özünü bu psixologiyadan qurtaracaq idraki hiylələrə müraciət etdiyini və “Aldadan aldanır!” Sözünü haqlı çıxardığını ortaya qoyur.

Validə Abbasova

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu

pcc.az

Go Back

Ölüm Qorxusu - Səbəbləri

Ölüm qorxusuna səbəb olan faktorların başında ölümün nə zaman, nə şəkildə reallaşacağı və ölüm anına istiqamətli naməlumluqlar olması gəlir. Digər qorxu səbəbləri olaraq, sevdiklərindən ayrılma, dünyada sahib olduqlarından ayrılma, ölərkən acı çəkmə, qəbiristanlıq və bədənin çürüməsi, yox olma düşüncəsi kimi faktorları saya bilərik. Araşdırma nəticələri, evlilərin subaylardan, uşaqlı olanların uşaqsızlıqdan, zənginlərin kasıblıqdan, gözəlliyə çox əhəmiyyət verənlərin verməyənlərden və sairə kimi qorxu növlərini saya bilərik. Mənsub olduğu dinin əmr və qadağalarını bilən, lakin kifayət qədər bunları görə yaşamadığını düşünənlərin inandığı kimi yaşadığını düşünənlərdən daha yüksək ölüm qorxusuna sahib olduğunu göstərir. Özünü kafi səviyyədə dindar olaraq saymayanlar ölüm qorxularının səbəbləri isə əgər özünə səliqə-sahman vermədən ölsə, ölüm sonrasında qarşılaşacağı çətinliklər, ağrılar, cəzalar, cəhənnəm əzablarıdır. Qorxmaq insanın yaradılışının bir parçasıdır. Yerində ortaya çıxdığında təbii və insanın həyatını qoruyan əhəmiyyətli bir həyəcan növüdür. İnsanın doğumundan etibarən bütün həyatı boyunca həyatda qala bilməyi bacarmaq olduğunu bilirik. Ac qalmaqdan, susuzluqdan, xəstəlikdən, qaranlıqdan, yaralanmaqdan qorxmağımızı və bunların dərhal öhdəsindən gəlmək üçün çox çətin mübarizələr verməyimizin əsl səbəbi, bu mübarizələrdən birini itirdiyimizdə öləcəyimizi bilməmizdir. Nəticə olaraq ölüm qorxusunun təməl bir qorxu növü olduğunu, digər qorxularımızı ölüm qorxumuzun törəmələri olduğunu söyləyə bilərik. Burda bir sual çıxır meydana; Yaxşı, ölüm qorxusunu yenmək mümkündür? Mümkündür, amma səy istəyir. Mümkün olduğunu tarixi şəxsiyyətlərə baxdığımızda görürük. Mövlana ölməyi, Sevgiliyə (Allaha) qovuşmağa səbəb olan ‘toy gecəsi (şəbi-arus)’ olaraq qiymətləndirir ki, bu da Mövlanada ölüm qorxusu olmadığını göstərir. Yaxşı, bizlər ölüm qorxusunu azaltmaq üçün nələr edə bilərik? Ölüm qorxusunu azaltmaq üçün, təmin edici bir həyat yaşamaq, ölümü tez tez düşünmək, bunu üçün xəstə ziyarətlərinə, cənazə və başsağlığı mərasimlərinə qatılmaq, qəbiristanlıqları ziyarət etmək, ölmə prosesində yaxınlarıyla maraqlanmaq, öldüyünü xəyal edərək arxasından necə xatırlanmaq istədiyini düşünmək və ona görə həyatı yaşamaq, inanclarımiza görə yaşamaq, insana faydası olan işlər etmək, ölümün mahiyyəti haqqında oxumaq, məlumatlanmaq kimi tətbiq və fəaliyyətləri sıralaya bilərik. Hal hazırdakı yaşadığımız zamanda gərginlik, stress, lazımsız tuketim, tez keçən zaman, maddi rəqabət və sairə bunun kimi yasadıqlarımız ölüm qorxusunu artıraraq müəyyən psixoloji narahatlıqları da ortalığa çıxarır.

Validə Abbasova

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu

pcc.az

Go Back

EŞQ BİR XƏSTƏLİKMİ

Eşq……..Fərqli həyatlar, fərqli hekayələr, dəyişik xarakterlər, dəyişik hisslər dəyişik xatirələr. Hamısının ortaq nöqtəsi: EŞQ. Eşqin dili, dini, şəkli ,yaşı, yeri yurdu yoxdur. Ağrı, migren, çarpıntı, obsessiv hərəkətlər, dəhşət verici bir motivasiya düşkünlüyü bitmədi; iştahsızlıq, depressiya, yuxusuzluq. Bitməz də … Bütün bu əlamətləri göstərən bu qeyri-adi ruh vəziyyətinə xəstəlik demək mümkün mü? Bu sual ağlıma ilişmişkən, eşq üzündən nə hallara düşdüyümü xatırlamışkən, eşqin arxasına düşdüm və başqa bir baxımdan ələ almaq istədim.

Eşqin kimyası: dopamin; bədəndə təbii olaraq çıxarılan kimyəvi bir maddə. . Aşiq olduğumuzda beynimizdəki fəaliyyəti sürətlə artır. Dopaminin narkotik asılılarının beyin kimyasında əhəmiyyətli bir rol boynuna götürdüyünü nəzərə alsaq, aşiqkən sərgilədiyimiz bəzi ‘əcaib’ hərəkətlərimiz məna qazanmış olur yəqin) yəni, aşiq olduğumuz adam da bir baxıma bizim üçün bir narkotik deyil mi? Nə bahasına olursa olsun, bizi xoşbəxt etsin deyə nələr edə bilərik. Yada o çarəsizlik, o həsrət. Bir cür ağılımızdan çıxmayan məqamlarr…… serotonin; beynin İştah, yuxu nizamı, ruh halı kimi bir çox fizioloji və romantik vəziyyət üzərində təsirli. Düşməsi depressiyaya, çoxluğu narahatlıqa səbəb olur. Aşiq olduğumuzda Serotoninin fəaliyyəti düşər. Serotonin tənzimləyici məşhur dərman Prozac’ın obsessiv-kompulsiv şəxsiyyət pozuntusunun müalicəsində istifadə edildiyini düşünsək, obsessiv şəkildə aşiq olunan adamı düşünmə, hadisələrin, danışılanların təkrar-təkrar ağlımızda dönməsi, hətta yuxularımızın qaçması məntiqli gəlir. Son olaraq bu qədər eşq haqqında kimyasından ruh halına qədər eşqi araşdırsaq da bir nəticəyə gəlmək həmişəki kimi eşq mövzusunda mümkünsüzdü…Elm adamları araşdırmaya və sınağa davam edir, biz də aşiq olmağa. Həyatının son günlərində, otuz il ərzində qadın ruhunu araşdıran Freud, Marie Bonaparte’ boşu boşuna ‘bu qadınlar nə istər?’ Deyə soruşmamışdır…nə qədər əzab ağrılı və yaxud da xoşbəxt, gözəl hisslər yaşatmış olsa da aşiq olmağa dəyər. Eşqin sayəsində nəğmələri sevirik, həyati sevirik həyata bağlanırıq….və ən sonda N.Gəncəvinin mehsur deyimi: “eşqdir mehrabı uca göylərin, eşqsiz ey dünya nədir dəyərin” kəlami məqaləmizin fəlsəfəsin daha gözəl tərənnüm edər.

 

Validə Abbasova

Psixologiya və Konsultasita Mərkəzinin psixoloqu

pcc.az

Go Back

BAĞLANMAQDAN QORXANLAR ÜÇÜN

   

Bağlanma, etibarlı bağlanma, narahat bağlanma, qeydsiz bağlanma və qorxulu bağlanma olmaq üzrə 4 növə bölünür. Ümumiyyətlə, isti və sevgi dolu bir ailə mühitində böyümüş kəslər, irəlidə də partnyorları ilə etibarlı bağlanma yaradırlar. Bu kəslər əlaqələrində yaxınlıq və müstəqilliyi balanslı şəkildə yaşaya bilir.

Narahat bağlanma: bu bağlanma növü olan insanlar partnyorlarla romantik mənada yaxınlıq qurmaq istəyirlər və ümumiyyətlə digərlərinin, onların bu hədsiz yaxınlıq istəyi qarşısında istəksiz olmalarından şikayətlənirlər. Zaman-zaman həddindən artıq yaxınlıq istəyi onların partnyorlarından asılı olmalarına gətirib çıxarır.

Yaxşı nədir bu bağlanma faktı?

“Bağlanma” termini İngilis psixiatrı John Bowlby tərəfindən ortaya atılmışdır. Bowlby uzun illər ərzində körpələrin, valideynlərinə və ya onlara baxan insanlara olan bağlanma formalarını araşdırmış və “bağlanma nəzəriyyəsi” nin təməllərini bu müşahidələrin üzərində qurmuşdur. Bu müşahidələr 6 ay və 2 yaş arası körpələrin stressli vəziyyətlərdə, onlara baxan insanlarla necə ünsiyyət qurduqlarını araşdırmışdır. Körpələr doğulduqlarında müdafiəsiz olduqları üçün müdafiə mexanizmi olaraq onları xarici dünyadakı təhlükələrdən qoruyacaq, nəzarətdə saxlayacaq və sakitləşdirəcək insanların varlığına ehtiyac duyurlar. Bu insanlar, əsasən valideynlər və ya körpələrə baxan şəxslərdir. Uşaq həmin insana bağlanır və bu bağlanmanın forması, uşağın ona stress verən vəziyyətlərdə bu adamla əlaqəsinə bağlı olur. Körpəlik çağında sağlam yaradılmış bağlılıq, yetkinlikdə duyğusal əlaqələrdə çox zaman problemlə qarşılaşmırlar. Duyğusal əlaqələrdə tərəflərin bir-birləriylə olan əlaqələri, bəzi aspektlərdə valideynlərin uşaqlarıyla olan əlaqələrindən fərqlənir. Lakin bu iki tip əlaqə, ana xətti ilə olduqca br-birinə bənzəyir. Fraley və Shaver’ın araşdırmalarına görə yetkinlərdə bağlanma, bir çox yönü ilə onların valideynləriylə qurduqları bağlanma tərzinə olduqca bənzəyir. Tədqiqatlara əsasən, hər iki cür bağlanma da eyni bioloji sistem tərəfindən idarə olunur. Fərdlərin valideynlərinə bağlanma stilləriylə, partnyorlarına bağlanma stillərinin çox bənzər olduğu müşahidə olunur. Fiziki şəxslər, keçmişdə valideynləriylə bağlanma formalarına görə, özlərindən və əlaqələrindən olan gözləmələrini formalaşdırır. Fərdlərin erkən yaşlarda valideynləriylə və ya çevrələrindəkilərlə yaşadıqları təcrübələr, irəlidə onların münasibətlərində meydana gətirdikləri bağlanma tərzlərinə təsir göstərir. Bununla bağlı günümüzdə çox uğurla çəkilmiş bağlanma qorxusu sindromlu filmlər də vardır: türk rejissorlarının çəkdiyi “ISSIZ ADAM” filmini misal gətirmək olar; Psixoloji baxımdan qiymətləndirildikdə Alper, filmdə “bağlanma” problemi yaşayan 30 yaşlarında olan kişi portreti çəkir. Alper’in “ıssızlığının” ölçüsü yaşadığı gündəlik, yalnız cinsəllik üzərinə söykənən əlaqələrindən müəyyən olur. Alper’in Ada’yla tanış olma,  ona aşiq olma və  əlaqəsi müddətində necə dəyişdiyi, bağlanmayla əlaqədar qorxuları və sonda Adadan ayrılması və çəkdiyi acı, filmdə çox gözəl, dəqiq bir şəkildə işlənir.

Tamaşaçının ağlında filmdən çıxdıqdan sonra qalan suallardan ən qabarığı, şübhəsiz ki, “Madam ki, Alper Ada’yı bu qədər sevir, yaxşı bəs niyə ayrılır?” Bunun ən əsas səbəblərindən biri Alper’in yaşadığı “bağlanma” problemidir. Yaxşı “kimsəsiz” adam və qadınlar uşaqlıq dövründən formlaşdırdıqları bağlanma formalarını ömürlərinin sonuna qədər daşımaq məcburiyyətindədirlərmi? Bu insanlar yetkinlikdə ətrafındakılara ya da partnyorlarına etibarlı bir şəkildə bağlana bilərmi? Şübhəsiz ki, körpəlik çağında valideyinlərlə (xüsusilə anayla) olan əlaqələr və ona bağlanma tərzi, irəlidə onların münasibətlərində necə davranacaqlarını təsir edən faktordur. Lakin fərdlər etibarsız bağlanma tərzlərini yaşadıqları təcrübələrlə dəyişdirib, formalaşdıra bilər. Təhlükəsiz bağlanmağa sahib insanlarla qurduqları əlaqələrdə, münasibət daxilindəki vəziyyəti qiymətləndirib bunu partnyorlarının köməyiylə dəyişdirə bilərlər.

Psixoterapiya vasitəsilə etibarsız bağlanma növünə sahib insanlarda, bunun korreksiyası istiqamətində nəticə almaq mümkündür. Müalicə əsnasında psixoloq və pasiyent arasında qurulan etibarlı bağlanma, bu insanarın etibarsız bağlanma stillərini dəyişdirmələrinin ilk və ən əhəmiyyətli addımlardan biridir. Fiziki şəxslər terapiya ilə paralel şəkildə ailə konsultasiyasına da müraciət edir və seasnlar əsasında münaibətlərdə bağlanmanın düzgün qurulması istiqamətində, insanlara güvən hissi ilə yanaşmaqla bağlı, həm müstəqil həm də yaxın münasibətlər yarada bilmələrinə aid məlumatlar əldə edir.

Validə Abbasova

Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu

pcc.az

 

 

 

 

 

Go Back

7 nəticə göstərilir